Νέα διαδικασία κατά της Ελλάδας για καθυστερήσεις στον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό
του Θοδωρή Καραουλάνη
Όπως αναφέραμε και σε άλλο σχετικό μας θέμα, νωρίτερα σήμερα, παρά την πρόοδο των τελευταίων 10-15 ετών στην περιβαλλοντική νομοθεσία και την μείωση των υποθέσεων επί παραβάσει που έχει ανοιχτές η Κομισιόν για τη χώρα μας στα θέματα περιβάλλοντος, κλίματος και ενέργειας, η Ελλάδα δυστυχώς ακόμη δυσκολεύεται πολύ στην εναρμόνιση με την ευρωπαϊκή νομοθεσία στα θέματα περιβάλλοντος.
Τρανή απόδειξη, για μια ακόμη φορά, η νέα απόφαση του Κολεγίου των Επιτρόπων, όπου στο πλαίσιο των αποφάσεων του Απριλίου δείχνει κίτρινη κάρτα – δηλαδή στέλνει αιτιολογημένη γνώμη, ζητώντας άμεση απάντηση, ένα βήμα πριν την παραπομπή στο Ευρωδικαστήριο – για δύο σοβαρά θέματα περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Η χθεσινή απόφαση της Κομισιόν αφορά αφενός την έλλειψη σχεδίων θορύβου (δείτε ξεχωριστό ρεπορτάζ του economix.gr) και την έλλειψη εκπόνησης θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων.
Αυτή η δεύτερη (από τις περιβαλλοντικές) υπόθεση για την οποία η Κομισιόν αποστέλλει αιτιολογημένη γνώμη στην Ελληνική Κυβέρνηση, προκειμένου να απαντήσει, είναι πολύ σημαντική. Και αφορά το χρόνιο ζήτημα της καθυστέρησης του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού. Αλλά εδώ τουλάχιστον η Ελλάδα δεν είναι μόνη στη λίστα των χωρών που καθυστερούν…
Πιο συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάλεσε χθες τη ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ, την ΕΛΛΑΔΑ, την ΙΤΑΛΙΑ, την ΚΥΠΡΟ και τη ΡΟΥΜΑΝΙΑ να καταρτίσουν θαλάσσια χωροταξικά σχέδια και να της διαβιβάζουν σχετικά αντίγραφα. Ειδικότερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να αποστείλει αιτιολογημένη γνώμη στη Βουλγαρία [INFR(2022)2025], στην Ελλάδα [INFR(2021)2226], στην Ιταλία [INFR(2021)2223], στην Κύπρο [INFR(2021)2227] και στην Ρουμανία [INFR(2021)2224], επειδή δεν εξασφάλισαν την ορθή μεταφορά στο εθνικό δίκαιο της οδηγίας 2014/89/ΕΕ περί θεσπίσεως πλαισίου για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό.
Η οδηγία αυτή καθορίζει κοινή προσέγγιση για τα κράτη μέλη της ΕΕ όσον αφορά τον σχεδιασμό των θαλάσσιων περιοχών τους. Ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός αποσκοπεί στην οργάνωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στις θαλάσσιες περιοχές κατά τέτοιον τρόπο ώστε να επιτυγχάνονται διάφοροι οικολογικοί, οικονομικοί και κοινωνικοί στόχοι. Σ’ αυτούς τους στόχους συγκαταλέγονται η ανάπτυξη βιώσιμης γαλάζιας οικονομίας, η βιώσιμη χρήση των θαλάσσιων πόρων και η διατήρηση υγιών θαλάσσιων οικοσυστημάτων και βιοποικιλότητας. Η μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο είναι απαραίτητη για την επίτευξη των στόχων αυτών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, αναφέρει χαρακτηριστικά η Κομισιόν.
Η οδηγία απαιτεί από τα παράκτια κράτη μέλη της ΕΕ να καταρτίσουν θαλάσσια χωροταξικά σχέδια το αργότερο έως τις 31 Μαρτίου 2021 και να υποβάλουν αντίγραφα των σχεδίων στην Επιτροπή και στα άλλα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη εντός τριών μηνών από τη δημοσίευσή τους. Ωστόσο, η Βουλγαρία, η Ελλάδα, η Ιταλία, η Κύπρος και η Ρουμανία εξακολουθούν να μην έχουν καταρτίσει θαλάσσια χωροταξικά σχέδια και να μην της έχουν διαβιβάσει σχετικά αντίγραφα. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή αποφάσισε να αποστείλει αιτιολογημένη γνώμη στα εν λόγω κράτη μέλη, τα οποία έχουν πλέον προθεσμία δύο μηνών για να απαντήσουν και να λάβουν τα αναγκαία μέτρα για να άρουν τις ελλείψεις που επισημάνθηκαν. Διαφορετικά, η Επιτροπή μπορεί να αποφασίσει να παραπέμψει τις υποθέσεις στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Να σημειώσουμε ότι η Κομισιόν δικαίως «φωνάζει» αφενός διότι η καθυστέρηση της χώρας μας «βγάζει πλέον μάτι» και αφετέρου μας έχει «πληρώσει» να φτιάξουμε θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό! Αλλά εμείς, δεν… Ακόμη τουλάχιστον….
Καθυστερούν οι αποφάσεις για τη θαλάσσια χωροταξία
Για να καταλάβουμε το πρόβλημα, πρέπει να δούμε τί προηγήθηκε… Η οδηγία του 2014, για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία στο πολιτικό προσωπικό, καθώς η χώρα μας δεν έχει ολοκληρώσει καν τον χωροταξικό σχεδιασμό στην στεριά… Ένα θέμα, όπως ο σχεδιασμός στη θάλασσα, που αφορούσε μόνο τους επιστήμονες, έγινε από το 2014-2015 και πολιτικό. Και η Ευρώπη, μέσω αλλεπάλληλων προγραμμάτων Interreg χρηματοδότησε τη χώρα μας να προχωρήσει τον θαλάσσιο σχεδιασμό. Για να γίνει αυτό θεσμικά εφικτό (και για να ενσωματωθεί η κοινοτική οδηγία) η τότε κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ έφερε σχετικό νόμο, το 2018, στη Βουλή που ενώ ξεκαθάρισε κάποια πράγματα δημιούργησε πολλά προβλήματα (όπως τεκμηριώνει πολύ αναλυτικά και μελέτη του ΣΕΒ).
Η παρούσα κυβέρνηση της ΝΔ έκανε σημειακές τροποποιήσεις στο νόμο του ΣΥΡΙΖΑ και ξεκίνησε το έργο εκπόνησης των σχεδίων, αλλά η αρχική «φούρια» φαίνεται ότι έμεινε στην πορεία από… καύσιμα!
Για παράδειγμα, το ΥΠΕΝ έχει ανακοινώσει (ημι-επισήμως, χωρίς να δώσει στη δημοσιότητα) ότι ολοκλήρωσε το πρώτο, βασικό και στρατηγικό κείμενο της θαλάσσιας χωροταξίας: την Εθνική Χωρική Στρατηγική για τον Θαλάσσιο Χώρο. Αυτή παρουσιάστηκε προς δημόσια διαβούλευση – που ολοκληρώθηκε τον Φλεβάρη του 2022 – και εγκρίθηκε με διάφορες τροποποιήσεις από το Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξίας στα τέλη Ιουλίου 2022 – αλλά για να ισχύσει πρέπει να εγκριθεί με Πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου. Η οποία όμως, μέχρι σήμερα, αγνοείται – άρα δεν υπάρχει ακόμη επίσημη Εθνική Στρατηγική.
Μπορείτε να διαβάσετε εδώ, από την ιστοσελίδα του ΥΠΕΝ, το σχέδιο της Εθνικής Στρατηγικής όπως τέθηκε σε διαβούλευση (χωρίς δηλαδή της Αλλαγές του Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξίας αλλά και όσες ζήτησαν εκ των υστέρων συναρμόδια Υπουργεία):
ΕΘΝΙΚΗ ΧΩΡΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΧΩΡΟ – ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΑΞΗΣ ΥΠΟΥΡΓΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ (Π.Υ.Σ)
Σημειώνουμε ότι το κείμενο αυτό είναι γενικό και στρατηγικό και δεν καλύπτει την Κομισιόν, η οποία ζητά, με βάση την οδηγία, Θαλάσσια Χωροταξικά Σχέδια. Όμως η Εθνική Στρατηγική δίνει κατευθύνσεις, βάζει όρους και προϋποθέσεις για αυτά τα Θαλάσσια Χωροταξικά Σχέδια.
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο νόμος του 2018 (όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει): «Η εθνική χωρική στρατηγική για τον θαλάσσιο χώρο αποτελεί κείμενο βασικών αρχών πολιτικής για την ανάπτυξη και τον σχεδιασμό του θαλάσσιου χώρου, για τις αλληλεπιδράσεις του θαλάσσιου χώρου με τον παράκτιο χώρο, και για τον συντονισμό των διαφόρων πολιτικών με θαλάσσιες χωρικές επιπτώσεις. Περιλαμβάνει στρατηγικές κατευθύνσεις, καθώς και μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους οργάνωσης και ανάπτυξης του θαλάσσιου χώρου στο επίπεδο της Γενικής Κυβέρνησης και των επιμέρους φορέων της. Επίσης, καθορίζει θαλάσσιες χωρικές ενότητες εντός του θαλάσσιου χώρου για τις οποίες εκπονούνται θαλάσσια χωροταξικά πλαίσια και υποδεικνύει και αιτιολογεί τις προτεραιότητες για την εκπόνηση θαλάσσιων χωροταξικών πλαισίων στις επιμέρους χωρικές ενότητες».
The ecosystem cascade to structure the stock-taking and scenario analysis steps in the MSP process.
Authors: Miriam von Thenen, Pia Frederiksen, Henning Sten Hansen and Kerstin S. Schiele
Γιατί το αναφέρουμε όλο αυτό; Για να γίνει κατανοητό ότι η Εθνική Στρατηγική αποτελεί, κατά βάση, ένα πολιτικό, γενικό, στρατηγικό κείμενο (άρα και σημείο εκκίνησης…) και όχι ρυθμιστικό, επομένως δεν έχει και υποχρέωση να περάσει από διαδικασία Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης (έχει κρίνει η Ελληνική Πολιτεία…) όπως τα Θαλάσσια Χωροταξικά Σχέδια κάθε περιοχής, που (θα…) είναι συγκεκριμένα και αναλυτικά.
Και σε ποιο σημείο βρίσκονται αυτά; Δικαίως, θα ρωτήσετε… Αγνοούνται, είναι η απάντηση…
Σύμφωνα με το ΥΠΕΝ (και την Εθνική Στρατηγική) η Ελλάδα έχει χωριστεί σε 4 μεγάλες θαλάσσιες περιοχές για τις οποίες θα γίνουν ξεχωριστά σχέδια: Βόρειο Αιγαίο, Δωδεκάνησα – Κυκλάδες (Νότιο Αιγαίο), Ιόνιο (περιλαμβανομένων των περιοχών νοτίως της Πελοποννήσου) και Κρήτη. Η επιλογή του διαχωρισμού αυτού έγινε κυρίως για να συμπίπτουν με διοικητικά όρια αλλά τεκμηριώνεται και επιστημονικώς μας λένε, με ορισμένες προσεγγίσεις. Που δεν είναι και πάντα ανέφελες: για παράδειγμα το στενό του Ευρίπου και η θαλάσσια περιοχή της Χαλκίδας φαίνεται να χωρίζεται στη μέση, με το ένα της μέρος να ανήκει στο Βόρειο Αιγαίο και το άλλο στο Νότιο Αιαγίο – εκατέρωθεν της παλαιάς γέφυρας, εκτιμάται…
Ωστόσο έργο και μελέτες υπάρχουν μόνο για το Βόρειο Αιγαίο, που έχουν παραδοθεί στο ΥΠΕΝ αλλά δεν υπάρχει ακόμη θεσμοθέτηση. Για τις άλλες τρεις περιοχές είναι άγνωστο το πότε θα γίνουν και αν θα εξασφαλιστεί εγκαίρως χρηματοδότηση.
Με αυτήν την εικόνα, είναι απολύτως αδύνατο η Ελλάδα να τεκμηριώσει, εντός δύο μηνών που ζητείται από την ΕΕ, ουσιαστική πρόοδο προς την Κομισιόν, η οποία έδειξε διετή ανοχή αλλά μάλλον φαίνεται να κουράστηκε από τις ελληνικές καθυστερήσεις.
Παραδοχές και άβολες αλήθειες για τον θαλάσσιο σχεδιασμό
Και για να μη νομίζετε ότι οι «κακοί» Ευρωπαίοι μας βάζουν σκληρές προθεσμίες (6-8 χρόνια δεν τα λες και σκληρή προθεσμία…) να πούμε ότι και ο νόμος του 2018 αναφέρει ότι τα θαλάσσια χωροταξικά σχέδια πρέπει να γίνουν μέχρι τον.. Μάρτιο του 2021!
Βέβαια, για να μην είμαστε άδικοι, έχει γίνει πραγματική δουλειά υποδομής στο ΥΠΕΝ τα τελευταία 8-10 χρόνια. Έχουν εξοικειωθεί (κάποιοι) υπάλληλοι και υπηρεσίες με τη νέα θεματική της θαλάσσιας χωροταξίας, έχουν γίνει επιστημονικές συζητήσεις και έρευνες κλπ. Αλλά από τελικό, ρυθμιστικό, κείμενο που να αφορά την κοινωνία και την οικονομία, δεν υπάρχει ακόμη σχεδόν τίποτε (πλην του νόμου) δημοσιευμένο επισήμως.
Για να είμαστε ειλικρινείς όμως, πέρα από την όποια διοικητική ή διαγωνιστική καθυστέρηση, το πρόβλημα είναι κυρίως πολιτικό. Και αφορά ολόκληρη την κοινωνία. Διότι με τις επιλογές που θα γίνουν θα ωφεληθούν κάποιες χρήσεις και δραστηριότητες έναντι άλλων και κάποιες περιοχές έναντι άλλων. Μη ξεχνάμε ότι ο θαλάσσιος σχεδιασμός αφορά, μεταξύ άλλων, τη ναυσιπλοΐα, την αλιεία, την κρουαζιέρα, τον τουρισμό – αναψυχή κλπ, όπως και νέες δραστηριότητες όπως τα υπεράκτια και πλωτά αιολικά και ηλιακά πάρκα, την εξόρυξη και αποθήκευση υδρογονανθράκων. Και χωρίς κανείς να το παραδέχεται επισήμως, σε αυτά τα δύο τελευταία – μαζί με επιμέρους και κατά τόπους άλλα ζητήματα – πρέπει να αναζητήσουμε τις βασικές αιτίες των καθυστερήσεων….
Και κάτι ακόμη σημαντικό, που συχνά παραγνωρίζεται: βασικό πρόβλημα στην τελική έγκριση – για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας – τέτοιων κειμένων αποτελεί το ζήτημα του ορισμού του θαλάσσιου χώρου… Και κυρίως αν ο θαλάσσιος χώρος περιλαμβάνει την ακτή – και σε ποιο βάθος – και την παραλία, δηλαδή το αιγιαλό όπως ονομάζεται νομικά. Ο αιγιαλός είναι ένα δημόσιο αγαθό, σύμφωνα με τους νόμους και το Σύνταγμα, που παραχωρείται υπό αυστηρές προϋποθέσεις και οι χρήσεις του είναι πεπερασμένες και υπό προϋποθέσεις. Ενώ παράλληλα αποτελεί εδώ και δεκαετίες σημείο αλλεπάλληλων και πολλών νομικών, διοικητικών, επιχειρηματικών και άλλων αντιπαραθέσεων. Και καλύπτεται ήδη από τον σχεδιασμό που υπάρχει για τη στεριά. Αλλά πολλοί επιμένουν ότι ο θαλάσσιος σχεδιασμός πρέπει να υπερισχύσει….
Επίσης, δεν πρέπει να διαφεύγει σε κανέναν ότι οι χάρτες και οι παραδοχές που θα γίνουν στα κείμενα και την τεκμηρίωση των θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων αποτελούν παράλληλα και γεωπολιτικό εργαλείο (υπέρ ή κατά μας…) στο πλαίσιο των διεθνών μας σχέσεων και ιδίως της διαρκούς αντιπαράθεσης με την Τουρκία. Και αυτό γιατί η Εθνική Στρατηγική μαζί με τα Θαλάσσια Χωροταξικά Πλαίσια θα αποτελέσουν μια συνολική θεσμική περιγραφή και εικόνα του σχεδιασμού που θέλει η Ελλάδα στον θαλάσσιο χώρο της, ο οποίος θα καλύπτει όλες τις θαλάσσιες ζώνες (Χωρικά Ύδατα ή Αιγιαλίτιδα ζώνη, Υφαλοκρηπίδα, και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη) και θα περιγράφει τις σχετικές οικονομικές δραστηριότητες που επιτρέπονται και ποιες απαγορεύονται ανά περιοχή.
Μάλιστα, αξίζει να σημειώσουμε ότι η Εθνική Στρατηγική, το κείμενο βάσης και κατευθύνσεων δηλαδή, χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ στο πλαίσιο του προγράμματος Interreg για τη διασυνοριακή συνεργασία Ελλάδας – Κύπρου. Και οι δύο χώρες, που υποστηρίζουμε ότι οι ΑΟΖ μας εφάπτονται (σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς της Τουρκίας) προχώρησαν μαζί την εκπόνηση αυτών των Εθνικών Χωρικών Στρατηγικών για τον Θαλάσσιο Χώρο.
Και οι δύο όμως, δεν έχουμε ακόμη ολοκληρώσει την προσπάθεια με τα αναλυτικά επιμέρους σχέδια….
