Κρυμμένα σαν πολύτιμο μυστικό κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας βρίσκονται τα «μπλε δάση» ή «φυκιάδες», όπως τα λένε συνήθως οι ψαράδες και οι δύτες, τα λιβάδια της ποσειδωνίας. «Βρίσκονται σχεδόν παντού αλλά δεν είναι φύκια. Είναι κανονικά φυτά. Θαλασσινά, ανθοφόρα φυτά, όπως αυτά που έχουμε στη στεριά. Ουσιαστικά έχουν μετοικήσει στη θάλασσα, έχουν επιστρέψει δηλαδή από τη στεριά στη θάλασσα» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο βιολόγος της WWF κ. Βαγγέλης Παράβας.
Εκεί που το απέραντο γαλάζιο σκουραίνει, και οι κολυμβητές γίνονται επιφυλακτικοί, ξεκινάει να συντελείται στα λιβάδια της ποσειδωνίας ένα μικρό θαύμα, καθώς πρόκειται για έναν από τους πιο σημαντικούς οικοτόπους του Αιγαίου. «Η Ποσειδωνία είναι είδος φυτού που υπάρχει μονάχα στη Μεσόγειο. Δεν το βρίσκουμε κάπου αλλού στον κόσμο. Είναι πάρα πολύ κοινό, αλλά επίσης πάρα πολύ σημαντικό για τα θαλάσσια οικοσυστήματα» εξηγεί ο κ. Παράβας. Κατ’ αρχάς, διότι, όταν συναντώνται στις ακτές, τα συγκεκριμένα φυτά «συντηρούν και επιτρέπουν την ανάπτυξη της παραλίας, την προστατεύουν από τη διάβρωση. Αποτελούν λίπασμα για όλα τα φυτά που συγκρατούν την άμμο» και γι αυτό πρέπει να μην απομακρύνονται από τις παραλίες και ειδικά με τη χρήση μηχανημάτων. Επιπλέον, όμως, μέσα στη θάλασσα, τα λιβάδια της ποσειδωνίας λειτουργούν ως «αποθήκες μπλε άνθρακα», δηλαδή απομακρύνουν και δεσμεύουν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, μέσω της φωτοσύνθεσης!
«Βρίσκουμε την ποσειδωνία από πάρα πολύ ρηχά μέχρι και 45 μέτρα βάθος, ακριβώς γιατί είναι ένα φυτό που έχει ανάγκη την ηλιακή ακτινοβολία για να φωτοσυνθέσει» οπότε δεν επιβιώνει όπου δεν φτάνει το φως του ήλιου, ενώ «επηρεάζεται πολύ από την καθαρότητα των νερών, από τη θολερότητα και από τη ρύπανση. Ευτυχώς, στη χώρα μας δεν έχουμε σημαντική ρύπανση στις πιο πολλές περιοχές, μονάχα σε κλειστούς κόλπους ή λιμάνια» επισημαίνει ο κ. Παράβας.
Συνεπώς, κάθε φορά που συναντούμε τα μακριά φύλλα της ποσειδωνίας, έχουμε κάθε λόγο να βουτήξουμε άφοβα διότι η θάλασσα είναι καθαρή και φιλόξενη, όχι μόνο για τους κολυμβητές αλλά και για εκατοντάδες ψάρια και είδη του βυθού. «Μπορούμε να τα φανταστούμε σα θαλάσσια δάση που προστατεύουν διαφορετικά είδη ζωής, πολλά από τα οποία είναι σημαντικά για την αλιεία. Πάρα πολλά είδη ψαριών ζουν, αναπαράγονται και τρέφονται στα λιβάδια της Ποσειδωνίας» σημειώνει ο βιολόγος της WWF. Όσο για το διοξείδιο του άνθρακα, τα συγκεκριμένα φυτά σχηματίζουν «οικοσυστήματα μπλε άνθρακα γιατί αποθηκεύουν πάρα πολύ μεγάλες ποσότητές του, οπότε συμβάλλουν στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, και έχουν πάρα πολύ μεγάλη παραγωγή οξυγόνου» υπογραμμίζει ο ίδιος. Συγκεκριμένα, κάθε τετραγωνικό μέτρο ενός υγιούς λιβαδιού παράγει μέχρι και 20 λίτρα οξυγόνου την ημέρα ενώ τα λιβάδια αποτελούν σημαντικές «φυσικές καταβόθρες άνθρακα», καθώς αποθηκεύουν περίπου το 10% του διοξειδίου του άνθρακα που δεσμεύεται από τους ωκεανούς κάθε χρόνο.
Σε κίνδυνο τα λιβάδια της ποσειδωνίας
Όπως τονίζει ο κ. Παράβας, «οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι οι μοναδικές απειλές που αντιμετωπίζει η ποσειδωνία και η πιο σημαντική που υφίσταται στη χώρα μας είναι η ανεξέλεγκτη αγκυροβολία». Παρόλο που τα λιβάδια της ποσειδωνίας θεωρούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση προστατευόμενος οικότοπος προτεραιότητας, και «πολλές περιοχές NATURA στην Ελλάδα έχουν χαρακτηριστεί έτσι για την παρουσία της ποσειδωνίας, όπως επίσης υπάρχει προστασία της από την αλιεία, ειδικά από τα συρόμενα εργαλεία, δηλαδή τις μηχανότρατες και τα γρι-γρι που απαγορεύονται σε συγκεκριμένες περιοχές όπου υπάρχουν λιβάδια, αυτό που επηρεάζει αυτή τη στιγμή πάρα πολύ την κατάσταση της ποσειδωνίας είναι η αγκυροβολία» εξηγεί ο βιολόγος της WWF.
Γιατί, ωστόσο, κάτι φαινομενικά τόσο απλό καταστρέφει τα «μπλε δάση»; «Οι άγκυρες πέφτοντας μέσα στο λιβάδι της ποσειδωνίας δεν κάνουν μια σημειακή ζημιά, εκεί που πέφτει η άγκυρα, αλλά επειδή έχουν την αλυσίδα τους και το σκάφος περιστρέφεται γύρω από την άγκυρα, αυτή δημιουργεί μεγάλα ξέφωτα ξεριζώνοντας όλα τα φύλλα της ποσειδωνίας που βρίσκονται γύρω» τονίζει ο κ. Παράβας, προσθέτοντας ότι «εάν υπάρχει μεγάλη επισκεψιμότητα από σκάφη, η επαναλαμβανόμενη άσκηση της απειλής εν τέλει ξεριζώνει τελείως τα φύλλα της ποσειδωνίας και νεκρώνει το λιβάδι». Ο χρόνος που χρειάζεται μια θημωνιά για να ανακάμψει είναι μεγάλος και, φυσικά, προϋποτίθεται η παύση της απειλής, δηλαδή ο έλεγχος της αγκυροβολίας.
Σε διαφορετική περίπτωση, αρχικά, «υποβαθμίζεται πάρα πολύ το οικοσύστημα από άποψη βιοποικιλότητας γιατί δεν υπάρχει πια βλαστός και τα φύλλα που προσφέρουν κάλυψη στα διάφορα είδη που ζουν εκεί, οπότε ούτε μπορούν να τραφούν, ούτε μπορούν να συγκεντρωθούν. Γίνονται δηλαδή σαν θαλάσσιοι έρημοι» λέει ο κ. Παράβας. Κατά δεύτερον, «σιγά-σιγά απελευθερώνεται το διοξείδιο του άνθρακα, που έχει αποθηκευτεί στα φύλλα, τους βλαστούς αλλά κυρίως στα ριζώματα του φυτού, που είναι το πιο σημαντικό σημείο αποθήκευσης». «Η καταστροφή και η υποβάθμιση των μπλε λιβαδιών θα οδηγήσει στην απελευθέρωση μεγάλων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα» τονίζει ο κ. Παράβας.
WWF, ΕΛΚΕΘΕ και CycladesPreservationFund συμμαχούν για την προστασία των θαλάσσιων «πνευμόνων»
Η συνολική έκταση των λιβαδιών της ποσειδωνίας στη χώρα μας εκτιμάται σε περίπου 2.500 τετρ. χλμ., καλύπτοντας μήκος μεγαλύτερο από το 70% της ακτογραμμής. Με στόχο την προστασία τους, η WWF Ελλάς, το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) και το CycladesPreservationFund (CPF) ενώνουν τις δυνάμεις τους με εταίρους από την Γαλλία, την Τυνησία και την Τουρκία στο πλαίσιο του προγράμματος «Μπλε Δάση της Μεσογείου» και υπό τον συντονισμό του μεσογειακού γραφείου της WWF.
Αρχικά, θα εκτιμηθεί το μέγεθος των «καταβοθρών μπλε άνθρακα», όπως λέγονται, και κατόπιν, θα αξιολογηθεί η ένταση της απειλής της ανεξέλεγκτης αγκυροβολίας και οι επιπτώσεις της, «με τη χρήση δορυφορικών και άλλων δεδομένων», όπως αναφέρει ο κ. Παράβας, ειδικά με τη συνεισφορά του ΕΛΚΕΘΕ στο ερευνητικό μέρος.
Συγκεκριμένα, οι περιοχές παρέμβασης στην Ελλάδα είναι η θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή της Γυάρου και η περιοχή Natura 2000 των Μικρών Κυκλάδων (Σχοινούσα, Ηρακλειά, Κουφονήσια, Κέρος, Αντικέρια), οι οποίες είναι «τουριστικά σημαντικές, ώστε να αξιολογηθεί η πίεση που υφίστανται».
Επιπλέον, οι τρεις φορείς θα προχωρήσουν στην ανάπτυξη και κατάθεση προτάσεων για τη θεσμική προστασία των λιβαδιών της ποσειδωνίας, την απλοποίηση της αδειοδότησης αγκυροβολίων φιλικών προς αυτά, αλλά και στην εγκατάστασή τους. «Πρόκειται για σταθερά αγκυροβόλια τα οποία είναι βιδωτά συνήθως στον πυθμένα και κάνουν πολύ μικρότερη ζημιά γιατί γλιτώνουμε το κομμάτι της αλυσίδας, το οποίο θα σερνόταν και θα κατέστρεφε τις θημωνιές. Τα φιλικά αγκυροβόλια στηρίζονται με ένα πλωτό σύστημα πάνω, το οποίο δεν επιτρέπει στο ενδιάμεσο να σέρνεται στο βυθό» εξηγεί ο κ. Παράβας. Τέλος, καθώς η ύπαρξη της ποσειδωνίας αποτελεί δείκτη υγείας του θαλάσσιου περιβάλλοντος, το CycladesPreservationFund θα παίξει σημαντικό ρόλο στην εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών τόσο στη διαμόρφωση των προτάσεων, όσο και στην εφαρμογή των μέτρων διαχείρισης.
«Ο σκοπός είναι να αποκαταστήσουμε τα οικοσυστήματα που έχουν υποβαθμιστεί μέσα από λύσεις φιλικές προς τη φύση, οι οποίες έχουν ήδη δοκιμαστεί» καταλήγει ο κ. Παράβας.
