*Ο Γιώργος Σκιαδόπουλος είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και στο Queen Mary University of London, Διευθυντής του Institute of Finance and Financial Regulation και Ερευνητικός Εταίρος στο Bayes Business School, City University of London, gskiado@unipi.gr .
Στο παρόν άρθρο καταθέτω μια νέα πρόταση για την προστασία του περιβάλλοντος βασιζόμενος σε επιστημονικά ευρήματα και σε εργαλεία που μας προσφέρει η χρηματοοικονομική επιστήμη. Η πρόταση μου συνδέει την χρηματοδότηση της τοπικής αυτοδιοίκησης με την περιβαλλοντική της επίδοση όπως αυτή θα μετρηθεί με δείκτες τύπου ESG (Environmental–Social–Governance). Για την διαμόρφωση της πρότασης μου, ξεκινάω από δύο δεδομένα. Πρώτον, η περιβαλλοντική υποβάθμιση στην Ελλάδα συνεχίζεται παρά τις όποιες εξαγγελίες μέτρων. Η υποβάθμιση συμβαίνει τόσο μέσω μεγάλων περιβαλλοντικών καταστροφών (βλ. πλημμύρες, πυρκαγιές) οι οποίες ελκύουν την (παροδική) προσοχή των ιθυνόντων και των πολιτών, όσο και με φαινόμενα όπως η άναρχη/παράνομη οικοδόμηση, αναστολή των νόμων και οι ρυπογόνες δραστηριότητες, τα οποία δυστυχώς δεν ευαισθητοποιούν ούτε τους ιθύνοντες αλλά ούτε και τους πολίτες. Εκ του αποτελέσματος λοιπόν, οι εξαγγελίες έχουν μικρή αποτελεσματικότητα και απαιτείται ένα πλαίσιο δράσης. Δεύτερον, η επιστημονική μας έρευνα (βλ. Faccini, R. Matin, R. Skiadopoulos, G. (2021), Dissecting Climate Risks: Are they Reflected in Stock Prices? https://ssrn.com/abstract=3795964) έχει δείξει ότι οι επενδυτές ευαισθητοποιούνται μόνο όταν λαμβάνονται μέτρα από την Πολιτεία τα οποία θα έχουν ένα οικονομικό αντίκτυπο σε αυτούς με την μορφή κυρώσεων και επιβραβεύσεων (π.χ. οι ρυπογόνες εταιρίες να φορολογούνται βαρύτερα από τις μη ρυπογόνες). Είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι κάτι τέτοιο ισχύει και στην περίπτωση των τοπικών αρχόντων και των πολιτών, καθώς οι άνθρωποι κινητοποιούνται και ενεργούν οποτεδήποτε υπάρχουν νομοθετικές ρυθμίσεις με άμεσες οικονομικές επιδράσεις σε αυτούς (wake-up call).
Με γνώμονα τα παραπάνω, προτείνω ένα νέο πλαίσιο δράσης με χρήση εργαλείων της χρηματοοικονομικής επιστήμης το οποίο θα δημιουργήσει κίνητρα σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη για την προστασία του περιβάλλοντος και την πρόληψη περιβαλλοντικών καταστροφών. Το προτεινόμενο πλαίσιο συνδέει την χρηματοδότηση της τοπικής αυτοδιοίκησης με το περιβαλλοντικό της αποτύπωμα/ επίδοση (footprint). Προς την αξιολόγηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος μπορούν να κατασκευαστούν δείκτες περιβαλλοντικής αξιολόγησης για δήμους και περιφέρειες στα πρότυπα των δεικτών ESG (Environmental–Social–Governance) στα πρότυπα αυτών που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος (διάσταση «Ε») των εταιριών. Στη συνέχεια, η χρηματοδότηση της κάθε περιφέρειας/δήμου από το κράτος θα γίνεται λαμβάνοντας υπόψη και το συγκεκριμένο αποτύπωμα. Αναφορικά με την κατασκευή του δείκτη μέτρησης της περιβαλλοντικής επίδοσης του κάθε δήμου, όπως εξειδίκευσα στο άρθρο μου στην Κυριακάτικη Καθημερινή (3 Οκτωβρίου 2021, https://www.kathimerini.gr/economy/561521788/apopsi-mia-nea-protasi-gia-tin-prostasia-toy-perivallontos/), αυτή μπορεί να γίνει με την βαθμολόγηση του δήμου σε κατηγορίες όπως αυτές της ψδπροστασίας δασών, παραλιών, υδάτων και αέρα, και φιλικών προς το περιβάλλον όρων δόμησης. Επίσης, στην κατασκευή του περιβαλλοντικού δείκτη τους θα πρέπει να προσμετρώνται τυχόν φυσικές καταστροφές εντός της επικράτειας τους.
Η αξιολόγηση της περιβαλλοντικής επίδοσης του κάθε δήμου θα γίνεται σε ετήσια βάση από μια ανεξάρτητη αρχή. Η αρχή αυτή μπορεί να είναι η Επιτροπή Περιβάλλοντος (κάτι που προϋποθέτει την επαρκή στελέχωση της) η οποία θα επιλαμβάνεται και όλων των θεμάτων προστασίας του περιβάλλοντος όπως έχει προτείνει και η Επιτροπή Πισσαρίδη. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης θα δημοσιοποιούνται στους πολίτες ώστε να γνωρίζουν και εκείνοι το αποτέλεσμα των ενεργειών των τοπικών αρχόντων. Έτσι με τη σειρά τους, θα αξιολογούνται και οι τοπικοί άρχοντες. Εκείνοι με τη σειρά τους πλέον θα έχουν κίνητρο να επιβλέψουν τη διαδικασία περιβαλλοντικής αναβάθμισης καθώς η χρηματοδότηση τους και τελικά οι πιθανότητες επανεκλογής τους θα εξαρτάται από αυτή. Έτσι, δεν θα επιτρέπουν παράνομες χωματερές, θα καθαρίζουν τα οικόπεδα μεταφέροντας το κόστος στους μη συνεπείς δημότες, θα επιζητούν την κατεδάφιση των αυθαιρέτων, θα συνεννοούνται με τις εταιρίες για μείωση των ρυπογόνων δραστηριοτήτων τους, κλπ.
Η παραπάνω πρόταση δεν είναι ουτοπική. Αντιθέτως, τα συστατικά μέρη αυτής ήδη εφαρμόζονται σε άλλες χώρες ή και σε άλλους χώρους! Στις Η.Π.Α. για παράδειγμα, υπάρχουν ήδη δείκτες ESG σε επίπεδο δήμων (municipal ESG ratings) οι οποίοι χρησιμοποιούνται για τις χρηματοδοτήσεις των αντίστοιχων περιφερειών από την αγορά μέσω δημοτικών ομολόγων (municipal bonds). Το κόστος δανεισμού για τους δήμους που είναι εκτεθειμένοι σε περιβαλλοντικούς κινδύνους είναι υψηλότερο. Επίσης, η σύνδεση της χρηματοδότησης δημόσιων οργανισμών με την αξιολόγηση αυτών δεν είναι πρωτόγνωρη στην Ελλάδα. Ήδη συμβαίνει και στον χώρο των Ελληνικών πανεπιστημίων με την ανάθεση της αξιολόγησης αυτών σε ανεξάρτητη αρχή (Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης, ΕΘΑΑΕ). Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης χρησιμοποιούνται από την πολιτεία για την χρηματοδότηση τους. Τέλος, το περιβαλλοντικό αποτύπωμα πολλών εταιριών παγκοσμίως ήδη αξιολογείται με τους δείκτες ESG. Πρόσφατα μάλιστα, το Χρηματιστήριο Αθηνών κατασκεύασε χρηματιστηριακό δείκτη με τις μετοχές τριανταπέντε εταιριών λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα κριτήρια. Η κατασκευή αυτών των κριτηρίων μπορεί να εμπλουτισθεί λαμβάνοντας υπόψη εάν οι εταιρίες δραστηριοποιούνται σε περιφέρειες φιλικές προς το περιβάλλον. Κατά αυτό τον τρόπο, η εταιρία θα έχει κίνητρο να επιζητεί βελτίωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της περιφέρειας στην οποία δραστηριοποιείται. Έτσι, δεν θα βλέπουμε τις εταιρίες μόνο να προσφέρουν πολύτιμες δωρεές και δράσεις κατόπιν των καταστροφών αλλά να αναλαμβάνουν ενέργειες και για την πρόληψη αυτών. Όμως αν και η εφαρμογή των κριτηρίων ESG σε επίπεδο εταιριών είναι απαραίτητη δεν αρκεί. Απαιτείται η εφαρμογή του «Ε» σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης καθώς αυτό θα μεταφέρει τελικά την ευθύνη προστασίας του περιβάλλοντος στον πολίτη. Η πολιτεία δεν μπορεί να έχει ένα πυροσβεστικό όχημα έξω από κάθε σπίτι. Ο πολίτης είναι αυτός ο οποίος τελικά πρέπει να δράσει προληπτικά και να απαιτήσει αυτή την πρόληψη και από τους τοπικούς άρχοντες.
Ο παραπάνω μηχανισμός επιμερίζει μέρος από τις ευθύνες από το κεντρικό κράτος στην τοπική αυτοδιοίκηση και αυτή με την σειρά της στους πολίτες. Ο επιμερισμός αυτός θα φέρει εκ των πραγμάτων καταλογισμό ευθυνών και επιβράβευσης των ικανών και κινητοποίησης και των υπολοίπων προς την βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων τους. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι το κράτος απαλλάσσεται από τις ευθύνες του. Θα πρέπει οι νόμοι να τηρούνται και να μην ακυρώνονται από το ίδιο το Κοινοβούλιο, βλ. πάγωμα κατεδαφίσεων αυθαιρέτων σε αιγιαλούς και παραλίες. Κατά αυτό τον τρόπο οι προσπάθειες πυροσβεστών, εθελοντικών οργανώσεων, χορηγών και αξιοθαύμαστων δημοσίων λειτουργών θα έχουν αντίκτυπο.
Σύντομα η Ελληνική Βουλή θα αποφασίσει για τον κλιματικό νόμο. Είναι ευκαιρία να ενσωματωθεί το παραπάνω πλαίσιο δράσης το οποίο θα έχει πολλαπλά οφέλη και για την Ελληνική οικονομία και τους εμπλεκόμενους φορείς και τελικά για την κοινωνία. Απαριθμώ κάποια από αυτά. Το παραπάνω πλαίσιο
(1) συνάδει με την ανάγκη αποκέντρωσης των λειτουργιών του κράτους,
(2) θα βοηθήσει στην αντιστροφή του κύματος μετανάστευσης των νέων ανθρώπων στο εξωτερικό. Κανένας νέος άνθρωπος δεν θα ήθελε να επιστρέψει σε μια Ελλάδα χωρίς πνεύμονες πράσινου όπου δεν θα έχει ένα μέρος απόδρασης το Σαββατοκύριακο δίπλα στην πόλη για να ξεκουραστεί αυθημερόν (βλ. καταστροφή δάσους Βαρυμπόμπης και Πάρνηθας),
(3) θα βοηθήσει τον τουρισμό και την απασχόληση. Η πρόσφατη καταστροφή της Βόρειας Εύβοιας και η συνακόλουθη μαζική ακύρωση των κρατήσεων είναι μια απόδειξη αυτού. Παράλληλα, η καταστροφή του δασικού πλούτου αποτελεί αιτία απώλειας θέσεων εργασίας και εγκατάλειψης της επαρχίας από τους κατοίκους της, όπως ακριβώς έγινε μετά τον Εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα,
(4) θα προσελκύσει νέες βιώσιμες επενδύσεις. Ολοένα και αυξανόμενη μερίδα των επενδυτών ενδιαφέρονται για επενδύσεις οι οποίες θα έχουν ένα θετικό πρόσημο για το περιβάλλον. Αυτοί οι επενδυτές δεν θα επενδύσουν σε περιοχές οι οποίες παραμελούν την βιώσιμη ανάπτυξη,
(5) θα οδηγήσει σε μια άμιλλα μεταξύ των δήμων της χώρας για την ευρύτερη βελτίωση των υπηρεσιών τους ως «best places to live» (καλύτεροι χώροι για να ζήσεις), αντίστοιχη με αυτή μεταξύ των εταιριών ως «best places to work» (καλύτεροι χώροι για να εργαστείς).Οι τελικά ωφελημένοι είναι οι δημότες/ εργαζόμενοι,
(6) θα βοηθήσει στην χρηματοδότηση των δήμων και από φορείς πέρα της κεντρικής διοίκησης και στη διαμόρφωση των ασφαλίστρων με ορθολογικά κριτήρια. Οι αξιολογήσεις της περιβαλλοντικής επίδοσης θα μπορούν να χρησιμοποιούνται και από τις τράπεζες για την χρηματοδότηση των δήμων και από τους επενδυτές για τις επενδύσεις που σκοπεύουν να κάνουν σε κάθε περιφέρεια, όπως ακριβώς κάνουν και στην περίπτωση της χρηματοδότησης εταιριών. Η περιβαλλοντική αξιολόγηση θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την διαμόρφωση των ασφαλίστρων για την (υποχρεωτική) ασφάλιση των κατοικιών που βρίσκονται εντός ή πλησίον δασικής έκτασης. Χαμηλή αξιολόγηση θα συνεπάγεται υψηλό ασφάλιστρο, όπως ακριβώς το ασφάλιστρο ενός αυτοκινήτου αυξάνεται όταν υπάρχει ιστορικό ατυχημάτων.
Κλείνοντας, η παραπάνω πρόταση δίνει την ευκαιρία στη χώρα μας να διακριθεί διεθνώς με ένα ορθολογικό πλαίσιο το οποίο θα αξιοποιεί τη γνώση της χρηματοοικονομικής επιστήμης, όπως έκανε με την διαχείριση της πανδημίας και την ψηφιακή μεταρρύθμιση αξιοποιώντας την γνώση από τους αντίστοιχους επιστημονικούς κλάδους. Η κλιματική αλλαγή υφίσταται μεν, αλλά δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι για την μη ολιστική αντιμετώπιση αυτής.
