Η προβληματική που αναπτύσσεται τις τελευταίες ημέρες γύρω από το «φαινόμενο Γκρέτα Τούνμπεργκ» παρουσιάζει τεράστιο περιβαλλοντικό και κοινωνικό ενδιαφέρον. Η ουσία, όμως, του πολιτικού –γιατί περί τέτοιου (θα έπρεπε να) πρόκειται- διαλόγου ξεκινά εκεί που τελειώνει η παραφιλολογία για το πρόσωπο, την υγεία ή τους υποστηρικτές της Γκρέτα.
Το πρόβλημα ξεκινά από την προσέγγιση που αναπτύσσει το ευρύ κοινό και εν γένει τα Μέσα απέναντί της. Δεν υπάρχει δομική κριτική στον λόγο της, παρά μόνο από τους «αρνητές» της περιβαλλοντικής κρίσης, ενώ κάθε μορφή αντιπάθειας στρέφεται στο πρόσωπό της. Δεν είναι μόνο η δυσκολία να αντιμετωπίσουμε μία άβολη και ανεπιθύμητη αλήθεια ή το νεαρό της ηλικίας και το διδακτικό της ύφος που μας ξενίζει αλλά μία γενικότερη συλλογιστική που αφορά την κριτική για όλους τους λάθος λόγους και σε όλες τις ακατάλληλες συγκυρίες.
Η κριτική που αναπτύσσεται απέναντί της συνοψίζεται, κατά κύριο λόγο, σε τρία διαφορετικά σκέλη: την έλλειψη ουσιωδών επιχειρημάτων, την κατάσταση της υγείας της και την υποστήριξή της από διάφορα κέντρα λήψης αποφάσεων.
Α. Η έλλειψη ουσίας στην επιχειρηματολογική της φαρέτρα είναι μία αντικειμενική πραγματικότητα. Η Γκρέτα Τούνμπεργκ αναλώνεται σε πομπώδεις εκφράσεις, αναπτύσσει προκλητική ρητορική και στρέφει τα βέλη της κατά παντός υπευθύνου. Και αυτό είναι απόλυτα δεκτό. Το παράλογο θα ήταν να περιμένει κανείς από ένα δεκαεξάχρονο κορίτσι να αναπτύξει μία συλλογιστική που θα βασίζεται σε επιστημονική έρευνα, ενδελεχή μελέτη και στατιστικά δεδομένα.
Οι επιστημονικές έρευνες των τελευταίων ετών αποδεικνύουν με τον πλέον αποτελεσματικό και αξιόπιστο τρόπο τα προβλήματα που δημιουργούνται από την κλιματική αλλαγή σε παγκόσμια κλίμακα. Το διακύβευμα είναι να βρεθεί ένα πρόσωπο ώστε να μπορέσει να κεφαλαιοποιήσει όλη αυτή την έρευνα σε πολιτικό αίτημα για τη λήψη συλλογικών πρωτοβουλιών σε διακυβερνητικό επίπεδο. Ο ρόλος της νεαρής ακτιβίστριας είναι να δημιουργήσει ντόρο γύρω από ένα υπαρκτό φαινόμενο ώστε να ευαισθητοποιήσει τους ανθρώπους προκειμένου αυτοί, με τη σειρά τους, να αναζητήσουν τις επιστημονικές μελέτες που αποδεικνύουν το φαινόμενο. Δεν έλειπε, δηλαδή, η γνώση για τις συνέπειες του φαινομένου αλλά η κινητοποίηση των μαζών απέναντι σε ένα ακανθώδες παγκόσμιο ζήτημα. Κι εκεί ακριβώς έρχεται να προστεθεί ο ρόλος της Γκρέτα.
Β. Η Γκρέτα έχει πράγματι διαγνωσθεί με το Σύνδρομο Άσπεργκερ (Asperger syndrome, «AS»). Όπως εξηγεί η ιστοσελίδα autismhellas.gr, όπως και ο κλασσικός αυτισμός, το «A.S.» θεωρείται μια «διαταραχή φάσματος» επειδή επηρεάζει τα άτομα με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και σε ποικίλο βαθμό· δυσκολίες στην κοινωνική επικοινωνία και την κοινωνική φαντασία, αισθητηριακές δυσκολίες αλλά και εμμονή στις ρουτίνες. Ενδεχομένως, και χωρίς να επιδιώκω να εκφράσω επ’ ουδενί ιατρική γνωμάτευση, αυτό να δικαιολογεί γιατί ένα ανήλικο παιδί διαμαρτύρεται μόνο του για την κλιματική αλλαγή έξω από το σουηδικό κοινοβούλιο.
Αυτό, όμως, που σίγουρα αποτυγχάνει να δικαιολογήσει είναι η κριτική απέναντί της. Οι λόγοι που ενδεχομένως την οδήγησαν να αναπτύξει ακτιβιστική δράση δεν αναιρούν την ορθότητα της θέσης της. Αν, για παράδειγμα, η Γκρέτα Τούνμπεργκ δεν έπασχε από «AS», τότε η κλιματική αλλαγή και οι συνέπειές της θα ήταν πραγματικότητα ενώ τώρα αποτελούν αποκύημα της ασθένειάς της; Ή, με άλλα λόγια, γιατί να μας απασχολούν τα προσωπικά κίνητρα, και εν μέρει η ιδιωτική σφαίρα, ενός ατόμου που δεν βγήκε στο προσκήνιο για να μιλήσει για την προσωπικότητά του ή την προσωπική του ζωή αλλά για ένα περιβαλλοντικό ζήτημα με ευρείες κοινωνικές προεκτάσεις. Το περιβάλλον δεν είναι «σόου μπιζ» ώστε, όταν πέφτουν τα νούμερά μας, να πλασάρουμε την ιδιωτική μας ζωή για να αυξήσουμε το ενδιαφέρον γύρω από το πρόσωπό μας.
Γ. Η ιστορία της Γκρέτα και η ταχύτητα με την οποία αναδείχθηκε το όνομά της προκαλεί εύλογες απορίες. Η νεαρή ακτιβίστρια έμαθε για πρώτη φορά για την κλιματική αλλαγή, κατά τη διάρκεια ενός μαθήματος στο σχολείο, όταν ήταν μόλις οχτώ ετών. Πέρυσι, έγινε γνωστή στα τοπικά Μέσα της Σουηδίας ως η ανήλικη ακτιβίστρια που διαδήλωνε κάθε μέρα έξω από το σουηδικό κοινοβούλιο για το περιβάλλον. Η περίπτωσή της πολύ γρήγορα μαγνήτισε τα βλέμματα και τους φακούς των δημοσιογράφων και το «φαινόμενο Γκρέτα» αναπτύχθηκε μέσα σε ελάχιστους μήνες στη χώρα της. Μέσα στο πρώτο τρίμηνο, η νεαρή μαθήτρια κλήθηκε να μιλήσει στο TEDxStockholm και τον επόμενο χρόνο ήταν κεντρική ομιλήτρια στη Διάσκεψη Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή ενώ, τον Ιανουάριο του 2019, πήρε τον λόγο στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, στο Νταβός.
Η μετάβασή της από τους δρόμους της Στοκχόλμης στις αίθουσες του ΟΗΕ, στη Νέα Υόρκη, την προηγούμενη εβδομάδα μαρτυρά τη στήριξη στο πρόσωπό της καθώς η επιρροή της στον κόσμο δεν αποτελεί και τεκμήριο για τη λήψη μίας τέτοιας απόφασης. Ανεξάρτητα, ωστόσο, από τα κίνητρα των υποστηρικτών της και τα ιδιοτελή συμφέροντα των διαφόρων κέντρων λήψης αποφάσεων, η ουσία της παρουσίας της δεν αναιρείται. Πολύ περισσότερο, η ενδεχόμενη παρουσία ισχυρών ανθρώπων πίσω από τη Γκρέτα αποτελεί και μία παρακαταθήκη ότι οι φωνές μίας δεκαεξάχρονης ακτιβίστριας δεν θα μείνουν απλά στην εικόνα αλλά θα αποκτήσουν σταδιακά νόημα, αν φυσικά υπάρξουν οι κατάλληλες πολιτικές ισορροπίες για τη συλλογική λήψη αποφάσεων προς αυτή την κατεύθυνση.
Εν κατακλείδι, το σημείο – κλειδί για να αποδομήσουμε τη ρητορική μίσους απέναντι στη Γκρέτα είναι να θέσουμε σαφείς και διακριτούς άξονες ανάμεσα στο πρόσωπο και στο πολιτικό διακύβευμα που μεταφέρει το μήνυμά του. Δεν υπήρξε ιστορικά καμία άλλη φυσιογνωμία, περισσότερο ή λιγότερο ηγετική, που να κατορθώσει να κινητοποιήσει τόσους πολλούς νέους ανθρώπους γύρω από την περιβαλλοντική καταστροφή, όπως γίνεται σήμερα με το #FridaysForFuture. Κι αυτό θα πρέπει να προσπαθήσουμε να το κατανοήσουμε στη βάση του και να του αποδώσουμε τον αξιολογικό χαρακτήρα που του αρμόζει. Διαφορετικά θα συμβιβαστούμε με την ιδέα ότι μεγαλώνουμε άβουλα παιδιά που κουνάνε το δάχτυλο κρυμμένα πίσω από τις μάζες. Όπως ακριβώς συνοψίζει και ο τίτλος: «Κοιτάμε τη Γκρέτα και χάνουμε το δάσος». Και δυστυχώς, το χάνουμε και μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά.
