Το πολυαναμενόμενο νομοσχέδιο του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για τα θέματα ανακύκλωσης παρουσιάστηκε για διαβούλευση μέσα στην εβδομάδα που μας πέρασε και κρύβει πολλές και μεγάλες αλλαγές. Τόσο στα θέματα ανακύκλωσης όσο και γενικότερα στη διαχείριση αποβλήτων, δηλαδή στα σκουπίδια που παράγουμε.
Μπορεί να ακούγεται απόμακρο θέμα, αλλά δεν είναι. Αφορά την καθημερινότητά μας. Και οι διατάξεις του συγκεκριμένου νομοσχεδίου πραγματικά αφορούν όλους μας. Και αυτό αποδείχτηκε τα τελευταία χρόνια με το πιο γνωστό μέτρο που επιβλήθηκε για την ανακύκλωση, που είναι η απαγόρευση (σε κάποιες) και η χρέωση (σε άλλες) στις πλαστικές σακούλες.
Τέτοιες μεγάλες αλλαγές φέρνει και το νέο νομοσχέδιο, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε και να σχολιάσετε στη σχετική ιστοσελίδα της Ανοιχτής Διακυβέρνησης.
Αλλαγές στην καθημερινότητα
Μία από τις μεγάλες αλλαγές, που λογικά θα αργήσουν να γενικευθούν αλλά θα τη δούμε να ξεκινά άμεσα, είναι το μοντέλο συλλογής των σκουπιδιών από τους δήμους στα σπίτια μας.
Μέχρι τώρα το κυρίαρχο μοντέλο ήταν να υπάρχουν μεγάλοι κάδοι, ανά πολλές ιδιοκτησίες – οικοδομικό τετράγωνο, όπου πετάμε τα σκουπίδια και τα συλλέγουν οι δήμοι. Συνήθως υπάρχουν κάδοι σύμμεικτων απορριμμάτων (όπου μπαίνουν όλα και τα απόβλητα διαχωρίζονται, με μικρή επιτυχία, κεντρικά, μετά το ξεφόρτωμα από τα απορριμματοφόρα στις εγκαταστάσεις των δήμων) αλλά και κάδοι ανακύκλωσης (με πιο γνωστούς τους μπλε κάδους συσκευασιών). Κάποιοι δήμοι, συνήθως μικρότεροι ή πιο αραιοκατοικημένοι, έχουν οργανώσει λίγο καλύτερα τη συλλογή και υπάρχουν σχεδόν ατομικοί, πολύ μικρότεροι, κάδοι. Σε όλα τα συστήματα όμως οι κάδοι είναι τοποθετημένοι στο δρόμο (στην άσφαλτο, στο πεζοδρόμιο ή στο ρείθρο, σε ειδικές ή μη θέσεις).
Αυτό τώρα αλλάζει ως μοντέλο καθώς η κυβέρνηση επιλέγει για το μέλλον οι κάδοι να βρίσκονται ΕΝΤΟΣ της κάθε ιδιοκτησίας! Η υποχρέωση, όπως είναι λογικό, ξεκινά για τις νέες οικοδομές, ώστε εκεί να υπάρχει εξαρχής σχεδιασμός για την τοποθέτησή τους, η οποία θα εξυπηρετεί και τη συλλογή από τα απορριμματοφόρα.
Η προσαρμογή των παλιών οικοδομών είναι δύσκολη σε αυτή την περίπτωση, αλλά δείχνει τον δρόμο που θέλει να ακολουθήσει η Πολιτεία. Και μπορεί να αργήσει αλλά θα έρθει προοδευτικά η υποχρέωση αυτή για όλους. Και αυτό γιατί αλλιώς δεν μπορεί να εφαρμοστεί ένα σύστημα ΠΛΗΡΩΝΩ ΟΣΟ ΠΕΤΑΩ, δηλαδή να χρεώνουν και οι δήμοι περισσότερα τέλη σε όσους παράγουν περισσότερα σκουπίδια, όπως είναι ο τελικός στόχος.
Η κίνηση της κυβέρνησης δυσκολεύει ακόμη περισσότερο αν συνυπολογίσουμε ότι αυτή η επιλογή για κάδους ανά ιδιοκτησία δεν αφορά έναν ή δύο κάδους αλλά ξεχωριστούς ανά ρεύμα αποβλήτων και υλικό – ανάλογα με την επιλογή του δήμου. Τελικός στόχος είναι να διαχωρίζουν οι πολίτες τα υλικά και όχι οι κεντρικές εγκαταστάσεις, διότι αυτό το μοντέλο (που εμείς κατά πλειοψηφία ακολουθούμε) παντού παράγει λιγότερα ή χειρότερα αποτελέσματα.
Η αλλαγή υποδείγματος, όταν συμβεί, θα σημάνει και τεράστιες αλλαγές στον εξοπλισμό των δήμων, με ανάγκη για μικρότερα ίσως και πιο ευέλικτα απορριμματοφόρα, με άλλες δυνατότητες φόρτωσης, με αλλαγές συχνότητας και δρομολογίων, με οδεύσεις για τους κάδους από και προς την κάθε ιδιοκτησία κλπ.
Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι σε πολλές πόλεις του εξωτερικού τα δρομολόγια των απορριμματοφόρων καλύπτουν διαφορετικό υλικό ανά ημέρα της εβδομάδας, δηλαδή βγάζεις τα αλουμίνια άλλη μέρα, τα χαρτιά άλλη κοκ. Μένει να δούμε πως θα μπορέσουν να εφαρμόσουν οι δήμοι την πρόβλεψη αυτή για τα οργανικά απόβλητα και τα μη ανακυκλώσιμα απορρίμματα. Είναι γνωστό άλλωστε, ότι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα διαχείρισης που περνά κάτω από το ραντάρ και τις ανακοινώσεις των πολιτικών είναι η διαχείριση των καθημερινών αποβλήτων υγιεινής, της τουαλέτας δηλαδή, των σπιτιών, που ούτε να ανακυκλωθούν μπορούν αποτελεσματικά, ούτε εύκολα διαχωρίσιμα είναι και αποτελούν και σημαντικό υγειονομικό πρόβλημα. Σε αντίθεση, για παράδειγμα, με τα υλικά συσκευασίας, όπως τα κουτάκια από αλουμίνιο, οι γυάλινες συσκευασίες, τα χαρτιά (αυτά λιγότερο) και χαρτόνια, που οι περισσότεροι έχουν μάθει ότι έχουν κάποια αξία και είναι πιο εύκολο και να συλλεχθούν και να ανακυκλωθούν.
Στο νομοσχέδιο, για το θέμα αυτό υπάρχουν διάφορες προβλέψεις:
Εφαρμογή του «Πληρώνω όσο πετάω»
Όπως αναφέρει το ΥΠΕΝ, τίθενται οι βάσεις για την εφαρμογή του συστήματος «Πληρώνω όσο πετάω». Θεσπίζεται ουσιαστικά το πλαίσιο με το οποίο οι Δήμοι θα μπορούν να διαμορφώνουν τα δημοτικά τους τέλη, ανάλογα με πόσα απόβλητα παράγει ο κάθε δημότης, αλλά και ανάλογα με πόσα από αυτά ανακυκλώνει.
Αυτό σημαίνει μια ακόμη αλλαγή: τα δημοτικά τέλη, στο κομμάτι που αφορούν την ανταποδοτική υπηρεσία της συλλογής και διαχείρισης απορριμμάτων, θα σταματήσουν να υπολογίζονται βάσει των τετραγωνικών του ακινήτου, όπως ισχύει μέχρι σήμερα, παντού, αλλά θα πρέπει να αναπτυχθεί ένας αντικειμενικός τρόπος υπολογισμού του βάρους/όγκου ανά απόβλητο που θα στέλνει στους κάδους κάθε ιδιοκτησία. Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα μεγάλη χρέωση για σύμμεικτα και μικρότερη για καθαρά ανακυκλώσιμα υλικά. Μένει να αξιολογηθεί η πραγματική δυνατότητα για εφαρμογή από τους δήμους, καθώς τεχνολογίες . μέθοδοι και συστήματα υπάρχουν αλλά προϋποθέτουν μεγάλες αλλαγές…
Η εφαρμογή του «Πληρώνω όσο πετάω» σε υποχρεωτική βάση για τους Δήμους ξεκινά από τον Ιανουάριο του 2023, με εφαρμογή σε σημαντικούς παραγωγούς αποβλήτων, όπως μεγάλα ξενοδοχεία και βιομηχανικές εγκαταστάσεις, ενώ γίνεται υποχρεωτική το μακρινό 2028 (από 1.1.2028) για όλους τους Δήμους με πληθυσμό πάνω από 20.000 κατοίκους. Άλλωστε το κράτος χρειάζεται χρόνο για να ολοκληρώσει τις νέες υποδομές διαχείρισης αποβλήτων, που οι περισσότερες τώρα σχεδιάζονται….
Το ΥΠΕΝ τονίζει ότι αποτελεί ένα από τα πλέον σημαντικά εργαλεία για τη μείωση της υγειονομικής ταφής και την προώθηση της ανακύκλωσης που μέχρι σήμερα εξέλειπε από τη χώρα μας και η εφαρμογή του γινόταν μόνο σε πιλοτικό επίπεδο.
Προώθηση της χωριστής συλλογή αποβλήτων
- Έως την 1η Ιανουαρίου 2024 οι Δήμοι υποχρεούνται να οργανώνουν τη χωριστή συλλογή των επικίνδυνων αποβλήτων στα νοικοκυριά, από είδη καθημερινής χρήσης, όπως τα προϊόντα καθαρισμού (χλωρίνες κ.λπ.), τα βερνίκια, τα χρώματα κλπ., κατά περίπτωση, είτε στο κατάστημα πώλησης είτε στα πράσινα σημεία τους ή σε οποιονδήποτε άλλον αδειοδοτημένο χώρο που υποδεικνύει ο οικείος ΦοΔΣΑ.
- Επιπλέον της υποχρεωτικής χωριστής συλλογής των βιοαποβλήτων έως το τέλος του 2022 από τους Δήμους, τίθεται και η υποχρέωση χωριστής συλλογής και ανακύκλωσης βιοαποβλήτων μεγάλων παραγωγών με ευθύνη τους και κάλυψη εκ μέρους τους του σχετικού κόστους, ενώ παράλληλα προβλέπεται ελάφρυνση των σχετικών δημοτικών τελών τους.
- Διευρύνεται η υποχρέωση για τη χωριστή συλλογή των αποβλήτων υλικών, δηλαδή χαρτιού, γυαλιού, μετάλλων, πλαστικών. Περαιτέρω προβλέπονται κυρώσεις σε περίπτωση μη εφαρμογής του μέτρου.
- Σε όλα τα νέα κτίρια υποχρεωτικά εξασφαλίζεται κατάλληλος χώρος για τη συλλογή και αποθήκευση τουλάχιστον τεσσάρων ρευμάτων αποβλήτων σε κατάλληλους περιέκτες. Έτσι, θα διευκολύνεται η χωριστή συλλογή, η εφαρμογή του «Πληρώνω όσο Πετάω», αλλά και η μείωση των κάδων στον δρόμο.
- Απλοποιούνται οι διατάξεις σχετικά με τα Πράσινα Σημεία και καταργείται η διάκριση σε μικρά και μεγάλα.
- Απλοποιείται η αδειοδότηση των μονάδων κομποστοποίησης.
Σύστημα επιστροφής χρημάτων για τις φιάλες μιας χρήσης
Θεσπίζεται η λειτουργία από το 2023 συστήματος εγγυοδοσίας για συσκευασίες αλουμινίου και γυάλινες φιάλες μίας χρήσης, με επιστροφή στον πολίτη του εγγυοδοτικού αντίτιμου όταν επιστρέφει την κενή συσκευασία επιπρόσθετα αντίστοιχης υποχρέωσης που έχει ήδη θεσπιστεί για τις πλαστικές φιάλες. Το μέτρο αυτό ήδη εφαρμόζεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ισπανία, η Νορβηγία, η Σουηδία κ.ά.
Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται, περιορισμένα, και στη χώρα μας για μερικά γυάλινα μπουκάλια, κυρίως από μπύρες, για τις συσκευασίες 500ml κυρίως και από ορισμένες μόνο μάρκες – και όχι πάντα σε όλες τις περιοχές της χώρας. Είναι το γνωστό σύστημα «επιστρέφω τα μπουκάλια» που λειτουργούν επί δεκαετίες κυρίως τα σούπερ μάρκετ, τα μινι μάρκετ και τα μπακάλικα στις γειτονιές. Με βάση το νομοσχέδιο η υποχρέωση αυτή γενικεύεται σε όλες τις συσκευασίες – φιάλες από γυαλί και αλουμίνιο. Σήμερα, αναλόγως της εταιρείας, της περιοχής, του καταστήματος, του χονδρεμπόρου κλπ το αντίτιμο κυμαίνεται από 0,07 – 0,14 ευρώ, με μέση τιμή τα 0,11 λεπτά ανά μπουκάλι. Τα μπουκάλια αυτά δεν ανακυκλώνονται αλλά επιστρέφουν στις εταιρείες παραγωγής και επαναχρησιμοποιούνται αφού καθαριστούν κλπ.
Η γενικευμένη πρακτική αυτή αναμένεται να οδηγήσει σε βελτίωση της ποιότητας των ανακυκλώσιμων υλικών καθώς ο πολίτης θα αμοίβεται, πρακτικά, για την ανακύκλωση (που εδώ θα είναι σε μεγάλο βαθμό και επαναχρησιμοποίηση) που θα κάνει, αρκεί τα υλικά που φέρνει για αξιοποίηση να είναι ποιοτικά. Επίσης αναμένεται να οδηγήσει σε μείωση της ποσότητας που θα πρέπει να διαχειριστούν οι δήμοι, άρα και σε εξοπλισμό, κόστος κλπ, καθώς ο πολίτης θα επιλέγει, πιθανότατα, να ανακυκλώνει μόνος του και να κερδίζει άμεσα αντί να το αναθέτει στον δήμο (μέσω των κάδων) και να περιμένει αν και πως θα αμειφθεί με μειωμένα δημοτικά τέλη. Ιδανικά, ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να δημιουργήσει και καινοτόμες υπηρεσίες αλλά μένει να φανεί.
Αναβάθμιση της ποιότητας των ανακυκλώσιμων υλικών και της λειτουργίας μονάδων επεξεργασίας αποβλήτων
- Με σκοπό την επίτευξη ανακύκλωσης υψηλής ποιότητας τίθενται ελάχιστες απαιτήσεις σε εξοπλισμό για τα Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) στις οποίες υποχρεούνται να συμμορφωθούν έως την 1η Ιανουαρίου2024.
- Τίθενται προδιαγραφές για τα ανακτώμενα υλικά, καθώς και η υποχρέωση τα ΚΔΑΥ να υπολογίζουν την ποσότητα των αποβλήτων συσκευασιών και των λοιπών ανακτώμενων υλικών που συλλέγονται χωριστά, μετά τη διαλογή ανά Δήμο. Έτσι, θα γνωρίζει κάθε Δήμος την πραγματική ανακύκλωση που του αναλογεί, κάτι που δεν ισχύει έως σήμερα.
- Σειρά εγκαταστάσεων επεξεργασίας αποβλήτων (ΚΔΑΥ, ΜΕΑ, μονάδες τεμαχισμού ελαστικών, μονάδες αναγέννησης ορυκτελαίων, ΧΥΤΕΑ, μονάδες κομποστοποίησης, μονάδες επεξεργασίας μπάζων, μονάδες αποτέφρωσης αποβλήτων, μονάδες τεμαχισμού μεταλλικού σκραπ κ.λπ.) υποχρεώνονται να διαθέτουν σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης (όπως EMAS ή ISO 14001).
Αξίζει να σημειώσουμε, για να γίνει κατανοητό στους πολίτες, ότι με τη γενίκευση και πραγματική εφαρμογή του συστήματος ΠΛΗΡΩΝΩ ΟΣΟ ΠΕΤΑΩ οι υποχρεώσεις που βάζει το κράτος στους Δήμους θα μεταφερθούν υποχρεωτικά σχεδόν, αλλά με εύκολο τρόπο, στους πολίτες.
Απλά η κυβέρνηση επιλέγει να μη βάζει στο νομοσχέδιο υποχρεώσεις για τους πολίτες, αλλά η υποχρεωτική προσαρμογή των δήμων σημαίνει αλλαγές στα Τοπικά Σχέδια Διαχείρισης Αποβλήτων και στους κανονισμούς καθαριότητας κλπ, οπότε κάθε δήμος θα υποχρεώσει τους κατοίκους σε συμμόρφωση – ή θα τους χρεώνει μεγάλα ποσά τελών αν δεν το κάνουν.
Για παράδειγμα, οι προδιαγραφές για τα ανακτώμενα υλικά και τη λειτουργία των ειδικών χώρων, οδηγούν τους δήμους να ζητούν όσο το δυνατόν πιο «καθαρά» ανακυκλώσιμα υλικά. Όχι δηλαδή απλώς να ζητούν να μην πετούν οι πολίτες μη ανακυκλώσιμα υλικά σε κάδους ανακύκλωσης, όπως θα πρέπει να συμβαίνει και σήμερα (αλλά πολλές φορές δεν…), αλλά και τα ανακυκλώσιμα να είναι πραγματικά καθαρά και αξιοποιήσιμα! Δηλαδή ακόμη και να πλένουν – καθαρίζουν από υπολείμματα οι πολίτες τα σκουπίδια τους (λίγοι ευαισθητοποιημένοι το κάνουν και τώρα, αλλά είναι ελάχιστοι).
Και φυσικά σημαίνει ότι οι πολίτες θα πρέπει να ενημερωθούν αναλυτικά για το τί ανακυκλώνεται και τί όχι σε κάθε κατηγορία, καθώς είναι γνωστό για παράδειγμα το ζήτημα που υπάρχει με τις χάρτινες συσκευασίες που είναι «μολυσμένες» από οργανικά απόβλητα (κυρίως τρόφιμα, λάδια κλπ) και δεν μπορούν να ανακυκλωθούν αλλά οι περισσότεροι πολίτες το αγνοούν (είτε από έλλειψη γνώσης είτε από αδιαφορία).
Προκλήσεις με νέα κέντρα συλλογής για επικίνδυνα οικιακά απόβλητα
Ξεχωριστή πρόκληση αποτελούν οι προβλέψεις για ξεχωριστά κέντρα συλλογής ή επαναχρησιμοποίησης.
Όπως αναφέραμε, οι Δήμοι υποχρεούνται να οργανώνουν τη χωριστή συλλογή των επικίνδυνων αποβλήτων στα νοικοκυριά, από είδη καθημερινής χρήσης, όπως τα προϊόντα καθαρισμού (χλωρίνες κ.λπ.), τα βερνίκια, τα χρώματα κλπ., κατά περίπτωση, είτε στο κατάστημα πώλησης είτε στα πράσινα σημεία τους ή σε οποιονδήποτε άλλον αδειοδοτημένο χώρο που υποδεικνύει ο οικείος ΦοΔΣΑ.
Όμως, όπως σημειώσαμε ήδη, σημαίνει όχι μόνο επιπλέον υποχρεώσεις για τους πολίτες αλλά και αλλαγή συνηθειών, νοοτροπίας και επιπλέον κόπο. Καθώς, παρότι η πλειοψηφία γνωρίζει ότι οι συσκευασίες αυτές είναι τοξικές ή επικίνδυνες για το περιβάλλον, δεν έχει επιδειχθεί μέχρι στιγμής ιδιαίτερη τάση ασφαλούς διάθεσης…. Πρακτικά, για τα (πλαστικά συνήθως) είδη καθαρισμού και τα (πλαστικά ή μεταλλικά) είδη χρωμάτων, βερνικιών κλπ (όπως τα δοχεία, τα εργαλεία κλπ) θα απαιτείται και ένα δεύτερο δρομολόγιο από τον πολίτη, για την παράδοση των χρησιμοποιημένων και άδειων, που μένει να φανεί πως θα υλοποιηθεί. Διότι τα υπουργεία μπορεί να θεωρούν ότι η σήμανση του προϊόντος ως επικίνδυνο ή τοξικό είναι ξεκάθαρη και όλοι το γνωρίζουν αλλά τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι στην πράξη…. Και επιπλέον μένει να απαντηθεί το θέμα της διαχείρισης των επικινδύνων αποβλήτων και δη των ρευστών στα Πράσινα Σημεία και τους άλλους δημοτικούς χώρους….
Πρόκληση και η επαναχρησιμοποίηση – έρχεται επίσημος «παλιατζής»
Ένα ακόμη προκλητικό σημείο, πολλά υποσχόμενο όμως, είναι η πρόβλεψη για Κέντρα Δημιουργικής Επαναχρησιμοποίησης Υλικών (ΚΔΕΥ) στους Δήμους. Όπως αναφέραμε, πρόκειται ουσιαστικά για οργανωμένους χώρους, στους οποίους οι πολίτες θα μπορούν να αποθέτουν μεταχειρισμένα αντικείμενα κάθε είδους, όπως, ενδεικτικά και όχι περιοριστικά, είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, παιχνίδια, έπιπλα, ποδήλατα, βιβλία και κλωστοϋφαντουργικά είδη. Τα προϊόντα αυτά ταξινομούνται και επιδιορθώνονται προκειμένου να επαναχρησιμοποιηθούν.
Το νομοσχέδιο δηλαδή, με λίγα λόγια προβλέπει την οργανωμένη και κρατική δουλειά του γνωστού…. «παλιατζή»!
Αξίζει να σημειώσουμε ότι μετά τον όχι και τόσο επιτυχημένο θεσμό των (δημόσιων, δημοτικών και ιδιωτικών) Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) που έχει δημιουργήσει το κράτος, επιλέγει μια παρόμοια επωνυμία για το νέο θεσμό – με ένα γράμμα διαφορά… Ας ελπίσουμε η διαφορά στην αποτελεσματικότητα να είναι πολύ μεγαλύτερη….
Πέρα από τον γνωστό από παλιά και γνώριμο από το άσμα «παλιατζή» (που μερικές φορές «γλιτώνει» θησαυρούς από τα σκουπίδια, αν έχει «μάτι» και επαφές με παλαιοπώλες) ή ακόμη και τους ρακοσυλλέκτες που γυρνούν τους δρόμους των πόλεων, τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας έχει αναπτυχθεί ένα εξαιρετικά μεγάλο κίνημα επαναχρησιμοποίησης, μικρών όμως δυνατοτήτων, κυρίως από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στα πλαίσια ενίσχυσης ευπαθών ομάδων. Αποτελεί μάλιστα έναν από τους κύριους τομείς δραστηριοποίησης επιχειρήσεων ή οργανώσεων της Κοινωνικής Οικονομίας. Θα είναι όμως η πρώτη φορά που το εγχείρημα αυτό γενικεύεται, εισάγεται υποχρέωση και μάλιστα με ευθύνη στους Δήμους.
Αυτό μπορεί να δημιουργήσει τεράστιες ευκαιρίες για κοινωνική (ή και επιχειρηματική) καινοτομία, αν οι δήμοι αποφασίσουν να αναθέσουν αυτά τα Κέντρα είτε σε κοινωνικές/συνεταιριστικές επιχειρήσεις είτε σε άλλες εταιρείες. Αν δεν το κάνουν, δημιουργείται τεράστιο πρόβλημα σε όσους ήδη δραστηριοποιούνται σε αυτό. Αλλά τα περιθώρια για ανάπτυξη του τομέα της επαναχρησιμοποίησης είναι τεράστια και η ποικιλία των προσεγγίσεων, μεθοδολογίας, οργάνωσης και λειτουργίας επίσης πολύ μεγάλη.
Η πιο μεγάλη πρόκληση πάντως είναι η μεταφορά των παλιών ειδών. Ο αποδοτικός – πλην παράτυπος – «παλιατζής» περνά κάτω από το σπίτι σου και κατεβάζεις ότι θέλεις ή τον καλείς για μια πιο μεγάλη «δουλειά». Το υποχρεωτικό σύστημα ενός Δήμου θα καταφέρει, άραγε, κάτι τέτοιο ή όπως αναφέρει το ΥΠΕΝ θα πρέπει ο πολίτης να μεταφέρει τα πράγματα στα νέα αυτά Κέντρα; Σε κάθε περίπτωση, τα ογκώδη αντικείμενα είναι, ίσως, πιο εύκολα παρακολουθήσιμα αλλά τί θα γίνει με τα πιο μικρού όγκου;
Οι δυνατότητες πάντως για έξυπνες λύσεις και καινοτομία είναι μεγάλες…
