Της Έρης Δρίβα
Ο συνδυασμός της παραγωγής τροφίμων με την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της εγκατάστασης φωτοβολταϊκών ανάμεσα ή επάνω από τις καλλιέργειες θα έπρεπε να είναι «αυτονόητος» για την ΕΕ, καθώς αυξάνει την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, ενώ παράλληλα στηρίζει την γεωργία. Αλλά δεν είναι.
Το βασικότερο πρόβλημα για την προώθηση μίας τέτοιας λύσης, όπως αναφέρει το sciencebusiness.net είναι ότι οι κανονισμοί για τον χωροταξικό σχεδιασμό και οι κανόνες για τις γεωργικές και ενεργειακές επιδοτήσεις συχνά δεν αναγνωρίζουν ότι η παραγωγή τροφίμων και ενέργειας μπορεί να αλληλοσυμπληρώνονται αντί να ανταγωνίζονται.
Σε πρόσφατη έκθεση του Κοινού Κέντρου Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αναφέρεται ότι η λειτουργία αγροβολταϊκών συστημάτων σε μόλις 1% της καλλιεργούμενης έκτασης στην ΕΕ θα μπορούσε να οδηγήσει στην υπέρβαση του στόχου για το 2030 σε ό,τι αφορά την παραγωγή ηλιακής ενέργειας.
«Έχουμε μια τεράστια ευκαιρία για την ανάπτυξη ηλιακών εγκαταστάσεων σε ευρεία κλίμακα», δήλωσε ο επικεφαλής εμπορικός διευθυντής της Insolight, μίας από τις αρκετές ευρωπαϊκές νεοφυείς επιχειρήσεις που στοχεύουν στην σχετικά νέα αυτή αγορά, Ντέιβιντ Σουπίσερ. «Δεν έχουμε παρά να επιλέξουμε ποιο ένα ή δύο τοις εκατό της γης θέλουμε να διαθέσουμε στα αγροβολταϊκά» πρόσθεσε.
Η πρακτική, βέβαια, της μίσθωσης γεωργικής γης για τη μαζική εγκατάσταση πάνελ είναι αμφιλεγόμενη. Κάποιοι θέλουν αυτή την προοπτική, κάποιοι άλλοι ανησυχούν υποστηρίζοντας ότι θέτει εκτός παραγωγής καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ενώ πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν απαγορεύσει την πρακτική των τυπικών ηλιακών συλλεκτών.
Ωστόσο, τα αγροβολταϊκά συστήματα προσφέρουν τη δυνατότητα διατήρησης της αγροτικής παραγωγής χωρίς να παρεμβαίνουν σημαντικά στο τοπίο. Στην περίπτωση ειδικών καλλιεργειών, όπως τα οπωροκηπευτικά και τα καλλωπιστικά φυτά που συνήθως καλλιεργούνται με τη χρήση κάποιας προστατευτικής δομής, π.χ. σε θερμοκήπια, οι δομές θα μπορούσαν να αντικατασταθούν με αγροβολταϊκά που παρέχουν την ίδια προστασία. Η διαφορά είναι ότι τα αγροβολταϊκά έχουν ημι -διαφανή ηλιακά πάνελ για την ταυτόχρονη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. «Δεν χρειάζεται να θυσιάσετε την ύπαιθρο ή την γεωργική γη, μπορείτε να κάνετε αγροβολταϊκά με έξυπνο τρόπο», υποστηρίζει ο Σουπίσερ.
Η βασική πρόκληση σε μία τέτοια προοπτική είναι οι ισχύοντες κανονισμοί για τον χωροταξικό σχεδιασμό και τις επιδοτήσεις. Αυτό υποστηρίζει ο συνιδρυτής της ελβετικής νεοφυούς επιχείρησης Voltiris, Νίκολας Βέμπερ, αναφέροντας ότι τα αγροβολταϊκά βρίσκονται ανάμεσα σε δύο κόσμους. «Όταν, για παράδειγμα, εξετάζουμε τις επιδοτήσεις, αυτές δεν είναι προσαρμοσμένες σε αυτό που κάνουμε και το νομικό πλαίσιο αργεί εξαιρετικά να προσαρμοστεί».
Αντίστοιχα και ο Σουπίσερ τονίζει ότι η ρυθμιστική αβεβαιότητα είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για την διάδοση των συγκεκριμένων συστημάτων. «Αυτή τη στιγμή τα αγροβολταϊκά είναι ένας πολύ νέος τομέας και η τεχνολογία είναι κάπως πιο μπροστά από τους κανονισμούς», σημειώνει. «Χρειάζεται πολύς χρόνος για να εγκρίνουν οι ρυθμιστικές αρχές τα έργα. Υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα σχετικά με το τι μπορείτε να χτίσετε πού και κάθε χώρα ακολουθεί τη δική της προσέγγιση». Αυτό περιπλέκεται από τον κατακερματισμό στη λήψη αποφάσεων.
Μια κοινή ανησυχία είναι ότι δεν υπάρχει σαφής ορισμός του τι είναι ένα αγροβολταϊκό έργο. Πρόκειται για κρίσιμο παράγοντα προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι κανονισμοί εφαρμόζονται με συνέπεια και διασφαλίζεται η κατάλληλη οικονομική στήριξη.
Στην Ολλανδία, για παράδειγμα, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι δεν θα δίνει πλέον άδειες για τυπικά ηλιακά πάρκα σε γεωργική γη, προκειμένου να προστατεύσει την παραγωγή τροφίμων. Το Agrisolar (επίσης γνωστό ως αγροτο- φωτοβολταϊκά ή agri-PV) επιτρέπεται, αλλά χωρίς σαφή ορισμό, τίποτα δεν εμποδίζει κάποιον να προσπαθήσει να αποκτήσει ηλιακά πάρκα περιορίζοντας την έκταση της αγροτικής περιοχής, μέσω πολεοδομικής άδειας.
Οι ορισμοί θα πρέπει να γίνουν επίσης αποδεκτοί και από τους ανθρώπους που σχετίζονται με τους χαρακτηρισμούς γης έτσι ώστε οι αγρότες που φιλοξενούν αγροβολταϊκά συστήματα να μην χάνουν τις αγροτικές επιδοτήσεις. «Κάθε χώρα ανακαλύπτει ξανά τον τροχό. Θα βοηθούσε ένας ευρωπαϊκός προσδιορισμός και μία ευρωπαϊκή νομοθεσία στο πώς να αντιμετωπίζεται ο χαρακτηρισμός της γης, προκειμένου οι αγρότες να παραμένουν επιλέξιμοι για ενισχύσεις μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής» δηλώνει η Βίλμα Ερενστάιν της εταιρείας συμβούλων Renergize που συντονίζει το έργο αγροβολταϊκών δοκιμών Sunbiose στην Ολλανδία.
Τέλος, η συμβατική τιμή που καταβάλλεται για την αγροβολταϊκή ενέργεια πρέπει να αναγνωρίζει το υψηλότερο κόστος. Συνήθως, οι κατασκευές είναι υψηλότερες από τα συμβατικά επίγεια ηλιακά πάνελ, επομένως η κατασκευή είναι πιο ακριβή. Επιπλέον, η πυκνότητα ισχύος είναι μικρότερη, επειδή τα πάνελ είναι ημιδιαφανή. «Έτσι έχετε υψηλότερο κόστος και χαμηλότερη παραγωγή κιλοβατώρας», σύμφωνα με την Ερενστάιν «και αυτό σημαίνει ότι απαιτείται ένα ελαφρώς υψηλότερο τιμολόγιο για την παραγόμενη ενέργεια» πρόσθεσε.
Σήμερα, οι τεχνολογίες αγροβολταϊκών βρίσκονται σε διάφορα στάδια ανάπτυξης, από πειραματικές έως εμπορικά διαθέσιμες.
Για παράδειγμα, η Insolight, διαθέτει μεγάλα, εμπορικά, πιλοτικά αγροβολταϊκά σε Γαλλία, Ελβετία και Ιταλία για ειδικές καλλιέργειες.
Στον τομέα των αγροβολοταϊκών υπάρχει επίσης μεγάλο περιθώριο για καινοτόμες λύσεις. Ένα τέτοιο παράδειγμα έρχεται από την Voltiris, η οποία ιδρύθηκε το 2022 και αποτελεί μία από τις νεότερες εταιρείες. Τα συστήματά της εγκαθίστανται εντός του θερμοκηπίου αντί να αντικαθιστούν το γυαλί από πάνω. Το φως περνάει ως συνήθως το γυαλί και στη συνέχεια διαθλάται σε μία σειρά από καθρέπτες. Αυτοί επιτρέπουν τη διάχυση του φωτός που απαιτείται για τη φωτοσύνθεση, ωστόσο, κατευθύνουν το φως που απομένει στα ηλιακά πάνελ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Το αποτέλεσμα είναι η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας χωρίς τη δημιουργία σκίασης.
Η εταιρεία εφαρμόζει πιλοτικά την τεχνολογία της σε 12 projects τα τελευταία δύο χρόνια σε καλλιέργειες όπως οι ντομάτες, τα αγγούρια, οι πιπεριές και ο βασιλικός, σε Ελβετία, Ολλανδία, Γαλλία, Ισπανία και πρόσφατα στις ΗΠΑ.
Μάλιστα, εκτιμά ότι οι ρυθμιστικές αρχές θα διαχειριστούν πιο εύκολα την περίπτωση των πάνελ της από ό, τι συμβαίνει με άλλες εταιρείες αγροβολταϊκών, καθώς τα συστήματά της εγκαθίστανται εντός των δομών που ήδη υπάρχουν, χωρίς να χρειάζονται άδειες ή αλλαγές σε χρήσης γης.
Οι αγρότες της Ευρώπης διαμαρτύρονται
Σημειώνεται ότι, η συζήτηση για τα αγροβολταϊκά εντείνεται σε μία περίοδο που η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική έχει βγάλει στους δρόμους πολλούς αγρότες στην Ευρώπη. Κύριο και κοινό αίτημά τους είναι οι διαρκώς αυξανόμενοι περιορισμοί που επιβάλλουν οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί και τα χαμηλότερα εισοδήματα.
Πιο χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Γερμανίας όπου οι αγρότες πραγματοποίησαν ιστορικό συλλαλητήριο φτάνοντας με τα τρακτέρ τους στην Πύλη του Βρανδεμβούργου, στο κέντρο του Βερολίνου. Η οπισθοχώρηση της κυβέρνησης από το αρχικό σχέδιο κατάργησης του αφορολόγητου στα αγροτικά οχήματα και του επιδόματος για το αγροτικό πετρέλαιο δεν φαίνεται να έβαλε τέλος στις κινητοποιήσεις.
Στη Γαλλία, οι αγρότες προχωρούν σε αποκλεισμούς κεντρικών δρόμων, ενώ στο πλευρό τους βρίσκονται αλιείς, οδηγοί φορτηγών και ταξί. Αίτημά τους επίσης η λιγότερη γραφειοκρατία και η ενίσχυση των εισοδημάτων τους.
Σε επίπεδο ΕΕ, η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν, κήρυξε στις 25 Ιανουαρίου την έναρξη του Στρατηγικού Διαλόγου για το Μέλλον της Γεωργίας, ένα νέο φόρουμ που καλείται να διαμορφώσει το κοινό όραμα για το μέλλον του συστήματος γεωργίας και τροφίμων της ΕΕ.
Ο στρατηγικός διάλογος θα εξετάσει τις προκλήσεις όπως ένα δίκαιο βιοτικό επίπεδο για τους γεωργούς και τις αγροτικές κοινότητες, τη στήριξη της γεωργίας εντός των ορίων του πλανήτη μας και των οικοσυστημάτων του, την αξιοποίηση των τεράστιων ευκαιριών που προσφέρουν οι γνώσεις και η τεχνολογική καινοτομία, καθώς και η προώθηση ενός συστήματος τροφίμων της ΕΕ που θα ευδοκιμεί σε έναν ανταγωνιστικό κόσμο.
Ο διάλογος, συνδυάζοντας διαφορετικές προοπτικές, αποσκοπεί στην προώθηση της δημιουργίας νέων λύσεων και στη διαμόρφωση ενός κοινού οράματος για το μέλλον του τομέα της γεωργίας και των τροφίμων της ΕΕ έως το καλοκαίρι του 2024.
