Τη συνειδητή απόφαση να προωθήσει το πολεοδομικό εργαλείο των transit malls στην Ελλάδα φαίνεται ότι λαμβάνει το ΥΠΕΝ. Σύμφωνα με πληροφορίες του economix, ειδικές σχετικές ρυθμίσεις περιλαμβάνονται στο επόμενο πολεοδομικό νομοσχέδιο που ήδη ετοιμάζεται και αφορά συνολικά τις αστικές αναπλάσεις.
Τα transit malls (ή αλλιώς ο χαρακτηρισμός μιας οδού σε Εμπορική οδό – Transit Mall) είναι ένας δρόμος ή ένα σύνολο δρόμων σε μια πόλη ή γενικότερα αστική περιοχή στην οποία απαγορεύεται η κυκλοφορία αυτοκινήτων (ή τουλάχιστον περιορίζεται σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό) και επιτρέπονται μόνο τα οχήματα δημόσιας συγκοινωνίας , τα ποδήλατα και οι πεζοί. Συνήθως χρησιμεύουν ως κόμβοι μετεπιβίβασης στις δημόσιες συγκοινωνίες.
Το πολεοδομικό – κατά βάση, αλλά όχι μόνο – νομοσχέδιο που ετοιμάζει ο αρμόδιος Υφυπουργός ΠΕΝ Νίκος Ταγαράς με τη συνδρομή του ΓΓ Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος Ευθύμη Μπακογιάννη και στελεχών του Υπουργείου, είχε προγραμματιστεί να παρουσιαστεί από τον Κώστα Σκρέκα στο Υπουργικό Συμβούλιο αλλά μάλλον μετατέθηκε για αργότερα (ίσως το νέο έτος) λόγω των άλλων νομοθετικών προτεραιοτήτων της κυβέρνησης στο τελευταίο δίμηνο του έτους.
Το νέο αυτό πολεοδομικό νομοσχέδιο θα περιλαμβάνει αναλυτικές ρυθμίσεις για τις αστικές αναπλάσεις, ώστε να συνδεθούν συνολικά με το σύστημα χωρικού και πολεοδομικού σχεδιασμού της χώρας (άλλωστε αναθεωρούνται χωροταξικά σχέδια και θα γίνουν Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια για όλη τη χώρα). Αυτό θα διασφαλίζει ότι μια σημειακή παρέμβαση (πχ η Πλάκα, η ανάπλαση ίσως μας ολόκληρης γειτονιάς όπως τα Εξάρχεια, το νέο κυβερνητικό Πάρκο στην ΠΥΡΚΑΛ κλπ) θα συμβαδίζει με τις άλλες προτεραιότητες και όλους τους άλλους σχετικούς σχεδιασμούς και δεν θα είναι μια αποκομμένη προσπάθεια.
Τι είναι τα transit malls
Τα transit malls ιδρύονται συνήθως από δήμους που πιστεύουν ότι είναι επιθυμητό να υπάρχουν περιοχές χωρίς αυτοκίνητο στις οποίες βασική χρήση είναι το εμπόριο και οι συναφείς χρήσεις, σε συνδυασμό με τη χρήση δημόσιων μέσων μεταφοράς και πεζοπορίας.
Ο χαρακτηρισμός μιας οδού ή περιοχής ως transit mall σημαίνει κατά κανόνα ότι δεν θα κυριαρχούνται πλέον από το αυτοκίνητο. Ένας άλλος λόγος που καθιερώνονται σε διάφορες πόλεις τα transit malls είναι για να επιταχυνθεί ο χρόνος ταξιδιού – μετάβασης μέσω μιας περιοχής – συνήθως στο κέντρο της πόλης ή μιας ευρύτερης συνοικίας – για τα οχήματα διέλευσης που εξυπηρετούν τη δημόσια συγκοινωνία. Ταυτόχρονα χρησιμοποιούνται συχνά και για την καθιέρωση μιας περιοχής ως κόμβου μετεπιβίβασης και μεταφορών από δημόσια μέσα μεταφοράς, κάνοντας τα πιο αποτελεσματικά και επομένως πιο ελκυστικά ως εναλλακτική λύση στη χρήση αυτοκινήτου. Κάτι σαν τις αφετηρίες του οδού Ακαδημίας στην Αθήνα….
Η μετατροπή ενός δρόμου ή μιας περιοχής σε transit mall συνήθως έχει τη μορφή μιας κάποιας πεζοδρόμησης, επιτρέποντας σχεδόν αποκλειστικά στους πεζούς και τους ποδηλάτες καθώς και στα οχήματα μαζικής μεταφοράς να κινούνται πιο ελεύθερα, ανεμπόδιστα από ιδιωτική κυκλοφορία αυτοκινήτων. Σε τέτοιες περιπτώσεις τα αυτοκίνητα απαγορεύονται πλήρως.
Ωστόσο, διεθνώς υπάρχουν και παραδείγματα transit malls όπου δεν απαγορεύεται πλήρως η κυκλοφορία αυτοκινήτων αλλά περιορίζουν τα αυτοκίνητα και την άλλη ιδιωτική κυκλοφορία μόνο σε μικρά τμήματα ή μόνο σε μία λωρίδα, ενώ άλλες λωρίδες προορίζονται για αποκλειστική χρήση σε λεωφορεία και τραμ.
Που συναντάμε transit malls
Παρότι οι ΗΠΑ είναι παράδειγμα προς αποφυγή όσον αφορά την εκτεταμένη χρήση του αυτοκινήτου αλλά και τη δημιουργία αστικών χώρων φιλικών στους πεζούς και τα μέσα μαζικής μεταφοράς, εν τούτοις είναι η πρώτη χώρα στην οποία από δεκαετίες αναπτύχθηκαν transit malls. Ωστόσο το πολεοδομικό αυτό εργαλείο γνώρισε άνθηση τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη, στην Ασία, την Ωκεανία και αλλού και σύντομα έρχεται και στη χώρα μας. Συχνά οι περιοχές που γίνονται transit malls και περνούν διαδικασία ανάπλασης γίνονται εμπορικές πιάτσες (σαν την Ερμού…), πυρήνες εμπορίου και εστίασης, αλλά φιλοξενούν ταυτόχρονα και γραφεία εταιρειών υψηλού προφίλ.
Σύμφωνα με τη Wikipedia, στις ΗΠΑ και γενικότερα στη Βόρεια Αμερική ο θεσμός ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 από το Nicollet Mall στη Μινεάπολη της Μινεσότα το 1968, ακολουθούμενη από το Granville Mall στο Βανκούβερ της Βρετανικής Κολομβίας το 1974 και το Portland Mall το 1977. Στη Βόρεια Αμερική, τα transit malls συνήθως έχουν τη μορφή δρόμου μίας λωρίδας (με μεγάλα πεζοδρόμια) στον οποίο απαγορεύονται κυρίως τα αυτοκίνητα, αλλά επιτρέπονται τα οχήματα διέλευσης. Σπάνια είναι εντελώς απαλλαγμένα από μηχανοκίνητα οχήματα. Συχνά, όλες οι διασταυρώσεις είναι ανοιχτές για μηχανοκίνητη κυκλοφορία και σε ορισμένες περιπτώσεις επιτρέπονται τα ταξί και οι παραδόσεις φορτηγών γίνονται τη νύχτα.
Τα βορειοαμερικανικά παραδείγματα περιλαμβάνουν τις εξής περιοχές: King Street Transit Priority Corridor στο Τορόντο Οντάριο SODO Busway στο Σιάτλ Ουάσιγκτον, Bryant-Pacific Transit Mall στο Ντάλας Τέξας, Nicollet Mall στη Μινεάπολη Μινεσότα, Washington Avenue Mall στη Μινεάπολη, Μινεσότα, Granville Mall στο Βανκούβερ Βρετανική Κολομβία, Portland Transit Mall στο Πόρτλαντ Όρεγκον, 7η Λεωφόρος στο Κάλγκαρι της Αλμπέρτα, 16th Street Mall στο Ντένβερ του Κολοράντο, Fulton Mall στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, Graham Avenue Transit Mall στο Γουίνιπεγκ Μανιτόμπα, Long Beach Transit Mall στην κομητεία του Λος Άντζελες, Main Street Mall στο Μέμφις Τενεσί, Santa Rosa Transit Mall στη Santa Rosa Καλιφόρνια, State Street στο Μάντισον του Ουισκόνσιν, Transit Plaza στο Champaign Illinois, Sundance Square Plaza (Main Street μεταξύ 3rd & 4th Streets) στο Fort Worth Texas. Ξεχωριστά παραδείγματα αποτελούν ο ιστορικού ενδιαφέροντος παλιός λεωφορειόδρομος της οδού Chestnut στη Φιλαδέλφεια αλλά και το de facto (αλλά όχι επίσημο) transit mall στη 10η Όδό στο Ομοσπονδιακό Τρίγωνο στην πρωτεύουσα των ΗΠΑ, Washington DC.
Στα περισσότερο κοντινά με την Ελλάδα παραδείγματα, ορισμένες ευρωπαϊκές πόλεις χρησιμοποιώντας το εργαλείο των transit malls, έχουν καταστήσει μέρος ή το σύνολο των περιοχών τους χωρίς αυτοκίνητα, ενώ επιτρέπουν τα οχήματα δημόσιας συγκοινωνίας. Αυτά συνοδεύονται συχνά από χώρους στάθμευσης στα περιφερειακά όρια της περιοχής που χαρακτηρίζεται ως τέτοια ζώνη – ακόμη και με προγράμματα park and ride με οχήματα μικροκινητικότητας (ποδήλατα, πατίνια κλπ) και μέσα μεταφοράς, ολοένα και περισσότερο με χρήση ηλεκτροκίνησης.
Συχνά οι περιοχές αυτές χρησιμοποιούνται και σε πιλοτικά προγράμματα μικροκινητικότητας και βιώσιμης μετακίνησης. Οι περισσότερες από αυτές τις ζώνες στις πόλεις (στο ευρωπαϊκό μοντέλο) επιτρέπουν στα φορτηγά παράδοσης να εξυπηρετούν τις επιχειρήσεις που βρίσκονται εκεί μόνο νωρίς το πρωί, ενώ τα οχήματα καθαριότητας συνήθως περνούν από αυτούς τους δρόμους αφού τα περισσότερα καταστήματα έχουν κλείσει για τη νύχτα.
Τα ευρωπαϊκά παραδείγματα περιλαμβάνουν το Γκέτεμποργκ στη Σουηδία, την Princes Street στο Εδιμβούργο της Σκωτίας και την Queen Street στην Οξφόρδη της Αγγλίας.
Πως θα γίνουν τα transit malls στην Ελλάδα
Σύμφωνα με το νομοσχέδιο του ΥΠΕΝ τα transit malls θα μπορούν να περιλαμβάνονται σε ένα συνολικό σχέδιο Ανάπλασης περιοχών κάθε δήμου. Τα συνολικά σχέδια Ανάπλασης, σημειώνεται, μπορούν να προβλέπονται στα Τοπικά πολεοδομικά Σχέδια που ετοιμάζονται ή να αποτελούν αυτοτελείς παρεμβάσεις.
Σύμφωνα με τις διατάξεις του νομοσχεδίου του ΥΠΕΝ, μια οδική αρτηρία μπορεί να μετατραπεί (ή να χαρακτηριστεί) σε Εμπορική οδό – Transit Mall υπό κάποιες προϋποθέσεις. Για παράδειγμα θα πρέπει υποχρεωτικά να βρίσκεται σε κεντρική περιοχή με μίξη χρήσεων εμπορίου, πολιτισμού, αναψυχής κ.λπ, ή σε κεντρική περιοχή τουριστικού ενδιαφέροντος – πρακτικά στα κέντρα των πόλεων ή σε υπερτοπικής σημασίας κέντρα γειτονιάς. Θα πρέπει ακόμη να μπορεί να ενσωματώσει γραμμή Μέσων Μαζικής Μεταφοράς χωρίς να μειώνει το επίπεδο οδικής ασφάλειας της οδού, να μπορεί να υποστηρίξει πολλές δραστηριότητες και να έχει χώρο για διαμόρφωση σημείων συνάθροισης κοινού, να έχει χώρο για διαμόρφωση σημείων στάσης και συνάντησης πεζών, ποδηλατών και χρηστών μέσων μικροκινητικότητας και ταυτόχρονα να μπορεί να υποστηρίξει μεγάλο φόρτο κίνησης πεζών, ποδηλάτων και οχημάτων μικροκινητικότητας
Στο ΥΠΕΝ θεωρούν ότι η μετατροπή μιας αρτηρίας σε Εμπορική οδό – Transit Mall μπορεί να προβλέπεται σε υπερκείμενο στάδιο χωρικού σχεδιασμού (ρυθμιστικό σχέδιο, ΤΠΣ, ΣΒΑΚ) αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι και δεσμευτική ή απαραίτητη προϋπόθεση.
Η διαδικασία για τα transit malls περιέχει την ουσία
Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει η διαδικασία για τον χαρακτηρισμό, που ανατίθεται στους Δήμους, καθώς δίνει το περίγραμμα των συνολικών παρεμβάσεων που προκρίνονται. Προβλέπονται μάλιστα δύο διαδικασίες, σύμφωνα με το προσχέδιο του νομοσχεδίου που κυκλοφορεί στα κυβερνητικά γραφεία.
Η πρώτη προβλέπει ότι ξεκινά η νόμιμη διαδικασία χαρακτηρισμού και θεσμοθέτησης οδού όπου επιτρέπεται η κίνηση πεζών, ποδηλάτων, οχημάτων μικροκινητικότητας και ΜΜΜ και απαγορεύεται η κίνηση άλλων οχημάτων από τις κάθετες οδούς μέχρι την πρώτη δεξιά στροφή (οδός με αποκλειστική κίνηση ΜΜΜ). Επιτρέπεται η κίνηση οχημάτων έκτακτης ανάγκης
Η δεύτερη διαδικασία προβλέπει ότι γίνεται τροποποίηση του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου και χαρακτηρισμός της οδού σε «κοινόχρηστο χώρο – εμπορική οδός – transit mall» με επιτρεπόμενη κίνηση ΜΜΜ, μόνο εφόσον κρίνεται απαραίτητο. Η δεύτερη αυτή διαδικασία συνιστάται από το ΥΠΕΝ σε ειδικές περιπτώσεις, κυρίως όταν απαιτείται (α) αλλαγή οικοδομήσιμου χώρου σε Κοινόχρηστο Χώρο, που δεν προβλέπεται στο εγκεκριμένο ρυμοτομικό, και κρίνεται απαραίτητο να ενταχθεί στην «Εμπορική οδό – Transit Mall», ή/και (β) στην περίπτωση επέκτασης ή τροποποίησης ως μεγέθους, ορίων, σχήματος και επιτρεπόμενων χρήσεων
Ακολούθως, το Δημοτικό Συμβούλιο του αρμόδιου Δήμου, με σχετική κανονιστική του απόφαση καθορίζει (α) το όριο ταχύτητας σε «Εμπορική οδό – Transit Mall», στα 30 χλμ/ώρα, (β) την επιτρεπόμενη κίνηση των οχημάτων (μόνο μέχρι την πρώτη διασταύρωση που θα συναντήσουν για δεξιά στροφή), (γ) τους κανόνες λειτουργίας της οδού για τα οχήματα φορτοεκφόρτωσης των επιχειρήσεων και (δ) τον κανονισμός παραχώρησης για τοποθέτηση τραπεζοκαθισμάτων των παρόδιων επιχειρήσεων εστίασης
Το νομοσχέδιο προβλέπει ακόμη και άλλες ενδιαφέρουσες ρυθμίσεις για τα transit malls. Για παράδειγμα, η στάθμη του οδοστρώματος, αν η παρουσία πεζών είναι έντονη, μπορεί να ταυτιστεί με τη στάθμη των πεζοδρομίων. Ακόμη θα πρέπει διαβάσεις πεζών να κατασκευάζονται σε κάθε διασταύρωση. Αν η στάθμη είναι ενιαία, πεζοί, ποδηλάτες και οχήματα μικροκινητικότητας, κινούνται σε όλο το πλάτος της οδού και έχουν προτεραιότητα έναντι των ΜΜΜ και των αυτοκινήτων. Υπάρχει ακόμη η δυνατότητα αναλόγως του πλάτους και της διαμόρφωσης του οδού να μπορεί να κατασκευαστεί επιπλέον ποδηλατολωρίδα κατά μήκος της και πλάι από την λωρίδα κίνησης των μέσων μαζικής μεταφοράς.
Πρόθεση του ΥΠΕΝ (όπως αποτυπώνεται σε άλλα σημεία του νομοσχεδίου για τις αστικές αναπλάσεις) είναι οι νέοι αυτοί πεζόδρομοι στην ουσία – transit malls, να κατασκευαστούν με βάση τις αρχές της αειφόρου κατασκευής και της βιώσιμης κινητικότητας με υλικά φιλικά στο περιβάλλον και με κατεύθυνση να μειωθούν οι θερμικές νησίδες στην πόλη, να αυξηθεί το αστικό πράσινο κλπ. Για αυτό το λόγο προβλέπονται και ετοιμάζονται τεχνικές οδηγίες και υπουργικές αποφάσεις που θα δίνουν συγκεκριμένες κατευθύνσεις στους δήμους για όλα αυτά.
