Οι περισσότεροι καταναλωτές είναι ήδη αρκετά εξοικειωμένοι με την ανακύκλωση των οικιακών απορριμμάτων, πόσοι, όμως, γνωρίζουν ότι τα κτίρια και τα υλικά που τα αποτελούν μπορούν επίσης να ανακυκλωθούν ή ότι ένα ολόκληρο κτίριο θα μπορούσε να αποσυναρμολογηθεί και να επανασυναρμολογηθεί πλήρως;
Η Formula 1, που συχνά αποτελεί εργαστήριο καινοτομίας, προσφέρει ένα αρκετά χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της προοπτικής. Πρόκειται για το «pit box» της ομάδας Red Bull, γνωστού ως F1Holzhaus που σημαίνει «το ξύλινο σπίτι». Από το 2019, οπότε και έκανε το ντεπούτο του, αποτελεί το «σπίτι» της ομάδας στην Ευρώπη. Πριν από κάθε Grand Prix, δεκατέσσερις εργαζόμενοι συναρμολογούν τα 1.221 τετραγωνικά μέτρα του σε μόλις 32 ώρες και στη συνέχεια το αποσυναρμολογούν σε λιγότερο από μία ημέρα.
Αυτό το κτίριο αντικατοπτρίζει μια αλλαγή στην αντίληψη της κατασκευής, η οποία πρέπει να είναι όλο και πιο εστιασμένη σε βιώσιμα κτίρια που μπορούν να προσαρμοστούν, να τροποποιηθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν, όπως αναφέρει το The Conversation.
2,2 δισεκατομμύρια τόνοι αποβλήτων
Ο κατασκευαστικός κλάδος είναι ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς αποβλήτων, παράγοντας περίπου 2,2 δισεκατομμύρια τόνους τον χρόνο παγκοσμίως. Στην Ευρώπη, ο κλάδος παράγει περίπου 450 εκατομμύρια τόνους, το 40% των συνολικών αποβλήτων της ηπείρου.
Περισσότερο από το 90% των αποβλήτων κατασκευών προέρχεται από κατεδαφίσεις, αλλά απόβλητα παράγονται επίσης κατά τη διάρκεια της κατασκευής και πρόκειται κυρίως για υπολείμματα ή σπασμένα υλικά. Αυτά τα απόβλητα σε μεγάλο βαθμός περνούν απαρατήρητα, ωστόσο, αρκεί ένα στατιστικό στοιχείο για να καταλάβουμε το μέγεθος: οι ξύλινες δοκοί σε ένα κτίριο είναι συνήθως μόνο το 20% του αρχικού ξύλου που λαμβάνεται από την πηγή. Το υπόλοιπο 80% χάνεται ως απόβλητο παραγωγής με τη μορφή πριονιδιού, απορριπτόμενων εξαρτημάτων και ούτω καθεξής.
Αυτό αποκαλύπτει τα όρια του γραμμικού μοντέλου – παραγωγή, χρήση, απόρριψη – που εξακολουθεί να κυριαρχεί. Η κυκλική οικονομία παρουσιάζει μια εναλλακτική λύση σε αυτό το μοντέλο: τον σχεδιασμό για αποσυναρμολόγηση. Η λύση αυτή αντικαθιστά την κατεδάφιση με συστηματική αποσυναρμολόγηση, που σημαίνει ότι τα εξαρτήματα μπορούν να ανακτηθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν.
Αυτή η παραδειγματική μετατόπιση – από μια νοοτροπία μιας χρήσης σε μια νοοτροπία «μείωση, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση» – είναι ήδη συνηθισμένη σε άλλους τομείς. Τώρα αρχίζει να εδραιώνεται στον κατασκευαστικό τομέα μέσω διαφόρων διεθνών πρωτοβουλιών που επιδιώκουν να ενσωματώσουν αυτές τις έννοιες σε ασφαλέστερα, πιο βιώσιμα και πιο ανθεκτικά κτίρια. Δείχνουν πώς αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω συνειδητού σχεδιασμού, βασισμένου σε έννοιες όπως η αρθρωτή κατασκευή και η τυποποίηση.
Αυτό συνδυάζεται με προσεκτικά σχεδιασμένες αναστρέψιμες αρθρώσεις, οι οποίες επιτρέπουν την αποσυναρμολόγηση χωρίς ζημιές, καθώς και με υπάρχοντα ψηφιακά εργαλεία όπως τα «διαβατήρια υλικών»: ψηφιακά έγγραφα που εντοπίζουν και ποσοτικοποιούν τα προϊόντα και τα υλικά σε ένα κτίριο, τα οποία μπορούν να απλοποιήσουν σημαντικά τη μελλοντική τους επαναχρησιμοποίηση.
Ανακύκλωση αποβλήτων κατασκευών
Φυσικά, η λύση δεν είναι μόνο η αποσυναρμολόγηση και η επαναχρησιμοποίηση όσων υποδομών έχουν ήδη κατασκευαστεί. Σε αυτήν την αλλαγή μοντέλου, από γραμμικό σε κυκλικό, είναι επίσης σημαντικό να μετατραπούν τα απόβλητα σε πόρους. Αυτό σημαίνει μετάβαση από το «αλυσιδωτό» μοντέλο της παραδοσιακής ανακύκλωσης όπου τα υλικά χρησιμοποιούνται για την κατασκευή προϊόντων χαμηλότερης αξίας (όπως ο τεμαχισμός αποβλήτων ξύλου για την κατασκευή μοριοσανίδας) – στην «αναβαθμισμένη ανακύκλωση», όπου τα απορριπτόμενα υλικά αποκτούν μια νέα ζωή ως αντικείμενα υψηλότερης αξίας ή χρησιμότητας.
Υπάρχουν ήδη συγκεκριμένες ιδέες για την εφαρμογή των αρχών της ανακύκλωσης στις κατασκευές. Όπως είδαμε, σχεδόν όλα τα απόβλητα προέρχονται από κατεδαφίσεις, αλλά τι θα γινόταν αν αυτά τα απόβλητα κατασκευών δεν κατέληγαν σε χώρους υγειονομικής ταφής και χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή ενός νέου κτιρίου;
Αυτός είναι ο τομέας που εξερευνά ο Ισπανός σχεδιαστής Lucas Muñoz με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα έπιπλα και τις λάμπες στο εστιατόριο MO de Movimiento ή στο CoLab de Sancal (και τα δύο στη Μαδρίτη) όπου κάθε αντικείμενο είναι κατασκευασμένο από τα απόβλητα των προηγούμενων εγκαταστάσεων.
Παράλληλα, απαιτείται και δράση για τα απόβλητα παραγωγής. Για παράδειγμα το ισπανικό έργο PRISMA στοχεύει στην κατασκευή προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας, όπως δομικά στοιχεία κατασκευασμένα από απόβλητα πριονιστηρίων που διαφορετικά θα καίγονταν ή θα θρυμματίζονταν και θα μετατρέπονταν σε μοριοσανίδες χαμηλής αξίας.
Με την ανακύκλωση αυτών των υλικών, τα απόβλητα γίνονται πιο πολύτιμα και αυτό έχει ωθήσει την ανάπτυξη νέων, ευφάνταστων λύσεων, όπως η πρόσοψη του EcoArk στην Ταϊβάν, η οποία είναι κατασκευασμένη από πλαστικά μπουκάλια αναψυκτικών PET.
Επαναχρησιμοποιήσιμοι φράχτες
Στην πραγματικότητα, αυτή η ιδέα δεν είναι καινούργια καθώς εφαρμόζεται με διάφορες μορφές εδώ και γενιές, συχνά από πρακτική ανάγκη ή παράδοση, παρά από καινοτομία.
Στην Παμπλόνα οι φράχτες που προστατεύουν το κοινό από τους ταύρους που τρέχουν σε όλη τη διαδρομή των 848 μέτρων είναι κατασκευασμένοι από άγριο πεύκο, που προέρχεται από τη γειτονική κοιλάδα Ρονκάλ.
Οι 900 στύλοι, οι 2.700 σανίδες και οι 2.500 σφήνες δεν παράγονται και δεν πετιούνται κάθε χρόνο αλλά μόλις τελειώσουν οι εορτασμοί, αποσυναρμολογούνται και στη συνέχεια αποθηκεύονται για να επανατοποθετηθούν το επόμενο έτος. Συνήθως, λιγότερο από το 2% του υλικού πρέπει να αντικατασταθεί από τη μία χρονιά στην άλλη.
Αυτό καταδεικνύει πώς η κυκλική διαχείριση που βασίζεται στην προγονική γνώση είναι πλέον το μέλλον των κατασκευών. Παραδείγματα σαν αυτό μπορούν να δείξουν τον δρόμο για μια πιο αποτελεσματική και βιώσιμη χρήση των πόρων.
