Πηγή Εικόνας: Θοδωρής ΚαραουλάνηςΤης Τέτης Ηγουμενίδη
Η Ελλάδα δεν έχει καταφέρει να πετύχει τους στόχους που έχουν τεθεί για τη διαχείριση αποβλήτων και την κυκλική οικονομία διαπιστώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ενώ εντοπίζει επενδυτικό έλλειμμα, που εκτιμάται σε περίπου 2,3 δισ. ευρώ ετησίως.
Σύμφωνα με την τέταρτη επισκόπηση για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής στα 27 κράτη μέλη της ΕΕ, η Ελλάδα χρειάζεται άμεσα μέτρα και επενδύσεις στον τομέα αυτό, ώστε να μειώσει την εξάρτησή της από την ταφή αποβλήτων – συμπεριλαμβανομένων και των παράνομων χώρων υγειονομικής ταφής – η οποία παραμένει σε υψηλά επίπεδα.
Συγκεκριμένα βάσει των στοιχείων που παρατίθενται η χώρα απέτυχε να πετύχει τον στόχο για ανακύκλωση του 50% των αστικών αποβλήτων έως το 2020, ενώ βρίσκεται μακριά και από την επίτευξη των στόχων για το 2025, που προβλέπουν ποσοστά ανακύκλωσης 55% για τα αστικά απόβλητα και 65% για τα απόβλητα συσκευασίας.
Παρά το γεγονός ότι το εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων έχει επικαιροποιηθεί, τα περιφερειακά σχέδια, που είναι κρίσιμα για την εφαρμογή της πολιτικής σε τοπικό επίπεδο, παρουσιάζουν σημαντικές καθυστερήσεις.
Η κυκλική χρήση υλικών στην Ελλάδα εμφάνισε αύξηση έως το 2022, φτάνοντας στο 6,3%. Ωστόσο, το 2023 παρουσίασε πτώση, υποχωρώντας στο 5,2%, ποσοστό που παραμένει αρκετά χαμηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 11,8%.
Σχετικά με την επεξεργασία αστικών λυμάτων, έχουν γίνει ορισμένα θετικά βήματα, όπως η συστηματική αξιολόγηση και η στρατηγική αναδιοργάνωση των επενδυτικών αναγκών της χώρας. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές καθυστερήσεις στα έργα που πρέπει να υλοποιηθούν, ιδίως στους οικισμούς (δηλαδή, σε αστικά κέντρα ή σε τόπους οικονομικής δραστηριότητας) στην ανατολική Αττική, για τα οποία η Ελλάδα πληρώνει πρόστιμα εδώ και αρκετά χρόνια.
Από το 2014, η Ελλάδα έχει πληρώσει περισσότερα από 184 εκατ. ευρώ σε πρόστιμα που επιβλήθηκαν από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για παραβιάσεις των κανόνων της ΕΕ για τα απόβλητα και τα αστικά λύματα.
Σημειώνεται ότι ενώ στην περιφέρεια έχουν προχωρήσει αρκετές σύγχρονες μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων η Αττική η οποία συγκεντρώνει σχεδόν το μισό του πληθυσμού της χώρας, συνεχίζει να διαθέτει μόνον τη χωματερή στη Φυλή και μέχρι στιγμής η οικεία Περιφέρεια δεν έχει δημοσιοποιήσει κανέναν σχετικό σχεδιασμό.
Βάσει της επισκόπησης της ΕΕ οι συνολικές περιβαλλοντικές επενδύσεις που χρειάζονται για να μπορέσει η Ελλάδα να πετύχει τους στόχους της στους κύριους περιβαλλοντικούς τομείς ανέρχονται σε 5,3 δις. ευρώ ετησίως, με κατανομή ως εξής: στήριξη της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων, 2,1 δις. ευρώ, πρόληψη και έλεγχος της ρύπανσης, 1,3 δις. ευρώ, κυκλική οικονομία, 1,1 δις. και νερό, 0,9 δις. Για την επίτευξη των τεσσάρων περιβαλλοντικών στόχων της πέραν της κλιματικής αλλαγής, η πρόσθετη ανάγκη για επενδύσεις σε σχέση με τα τρέχοντα επίπεδα, τις διαθέσιμες δηλαδή χρηματοδοτήσεις, το κενό φτάνει περίπου τα 2,3 δις. ετησίως, ποσό που αντιπροσωπεύει περίπου το 1,12% του εθνικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (0,77%).
Επίσης, σχετικά με την προστασία της φύσης, το δίκτυο Natura 2000 της Ελλάδας θεωρείται πλέον ολοκληρωμένο. Παρ’ όλα αυτά, όπως αναφέρει η ΕΕ, οι στόχοι διατήρησης ανά τοποθεσία δεν έχουν τεθεί πλήρως σε εφαρμογή λόγω ανεπαρκών δεδομένων, ενώ τα μέτρα απουσιάζει εντελώς. Επιπλέον, υπάρχουν ελλιπή σχέδια διαχείρισης και το ποσοστό των οικοτόπων σε καλή κατάσταση έχει μειωθεί με την πάροδο των ετών. Μια σημαντική πρόκληση για την αποτελεσματική προστασία και διαχείριση των περιοχών Natura 2000 στην Ελλάδα ήταν η δημιουργία ενός εθνικού συστήματος για την ολοκληρωμένη διαχείριση, διοίκηση και λειτουργία των προστατευόμενων περιοχών. Ο νόμος που ίδρυσε την Υπηρεσία Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής και θέσπισε φορείς διαχείρισης για όλες τις περιοχές Natura 2000 έχει προσφέρει σημαντικά οφέλη από αυτή την άποψη.
Θετική αναφορά υπάρχει σχετικά με τα ύδατα κολύμβησης καθώς όπως σημειώνεται το 95,8% των ελληνικών υδάτων κολύμβησης να χαρακτηρίζεται ως εξαιρετικής ποιότητας.
Όπως επίσης αναφέρεται υπό ορισμένες προϋποθέσεις, η νομοθεσία της ΕΕ για τα απόβλητα επιτρέπει σε ορισμένα κράτη μέλη να αναβάλουν τις προθεσμίες για την επίτευξη ορισμένων στόχων διαχείρισης αποβλήτων για τα αστικά απόβλητα και τα απόβλητα συσκευασίας. Τα κράτη μέλη που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν αυτή τη δυνατότητα πρέπει να ενημερώσουν την Επιτροπή 24 μήνες πριν από την προθεσμία και να υποβάλουν σχέδιο εφαρμογής που να καθορίζει τα βήματα που προβλέπουν για την επίτευξη των αναβληθέντων στόχων εντός νέου χρονοδιαγράμματος.
Όσον αφορά τους στόχους του 2025, 11 κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, έχουν κάνει χρήση αυτού του προνομίου.
Στις 29 Δεκεμβρίου 2023, η Ελλάδα κοινοποίησε στην Επιτροπή την πρόθεσή της να αναβάλει την επίτευξη του στόχου προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωσης για τα αστικά απόβλητα που ορίζεται από την οδηγία πλαίσιο για τα απόβλητα για το 2025. Επιπλέον, η Ελλάδα κοινοποίησε στην Επιτροπή την πρόθεσή της να αναβάλει την επίτευξη του στόχου ανακύκλωσης για τα πλαστικά και γυάλινα απόβλητα συσκευασίας που ορίζεται από την οδηγία για τις συσκευασίες και τα απόβλητα συσκευασίας για το 2025. Συνημμένα σε αυτές τις κοινοποιήσεις, η Ελλάδα υπέβαλε σχέδιο εφαρμογής που καθορίζει τα μέτρα που είναι απαραίτητα για την επίτευξη των στόχων εντός του αναβληθέντος χρονοδιαγράμματος (δηλαδή έως το 2030 αντί για το 2025). Σύμφωνα με το σχέδιο εφαρμογής, τα κύρια μέτρα που θα εφαρμόσει η Ελλάδα περιλαμβάνουν το κλείσιμο των εναπομεινουσών παράνομων χώρων υγειονομικής ταφής, την ενίσχυση ενός δικτύου χωριστής συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών και βιολογικών αποβλήτων και την εφαρμογή ενός συστήματος επιστροφής των συσκευασιών.
